“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında islewdegi mashqalalar hám sheshimler”

 
 
SHAXS RAWAJLANIWINIŃ ÓZINE TÁN ÓZGESHELIKLERI 
 
Arziev Alijan - QR XBXQTOQAAO aǵa oqıtıwshı
 
Miynet insannıń barlıǵı hám rawajlanıwı ushın xizmet qılıwshı tiykarǵı shartlerdiń biri 
esaplanadı. Miynet sotsiallıq ortalıqtı, subiekttiń iskerlikte qáliplesiwi hám oniń qálewleri, 
maqseti, qadiryatlar diziminde hámde miynet turmısın ańlap jetip quralı. Miynet ikerlik 
procesinde insan psixikasi kózge taslanadı hámde rawajlanadı, sonıń menen bir qatarda insan 
shaxs sıpatında qáliplesedi, onıń jańa qırları ashılıp baradı. Shaxs hám iskerliktiń quramalı 
hámde kóp qırlı baylanısları shaxstıń basqarıwı, shaxs xarakterin diterminaciyalawshı 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
33 
“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında 
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
funksiyalar hám dúzilisleriniń ózine tán ózgeshelikleri, iskerliktiń hámde waqıt sıyaqlı basqa 
arnawlı usınıslar menen belgilengen. 
Bul shaxs- iskerlik dinamikasın belgileydi, yaǵnıy hám óz-ara kónligiw, shaxs 
kompanentleri hámde iskerlikke adaptaciyasinda kórinedi. Bul proces tek ǵana shaxstıń 
psixikalıq kompanentleri aktivlesedi, iskerlik maqseti, waziypaları hámde mazmunın adekvat 
támiynlew dizimin qáliplestiriw menen sheklenip qalmastan, shaxstıń ósine tán sıpatı hám 
tárepleriniń qáliplesiwi menen muwapıq ráwishte keshedi. Shaxstıń iskerlik xarakteri menen 
baylanıslı ráwishte rawajlanıw procesi shaxsıy hám iskerlik derekleriniń ózine tánliklerinen 
kelip shıǵadi. Bul izzertlew shaxstıń anıq, tipik turmıslıq hámde kásiplik sharayatlarda 
adekvat hámde isenimli háreketlerdi támiynlewge, iskerlikti jedellestiriw ushın zárúr bolǵan 
shaxs dúzilisi hámde sıpatlardı qáliplestirwge baǵdarlanǵan boladı. Maqsetke baǵdarlanǵan 
minez-qulq birinshi náwbette , kásiplik iskerlik ushın zárúr bolǵan shaxs rawajlaniwın 
stimullastırıwshı sırtqı iskerlik hámde sociallıq derekler hámde shaxs ózgeshelikleriniń óz-
ara tásirinde kózge taslanıwshı miynet subiektiniń sıpatlar dizimin júzege shıǵıwı hámde 
qáliplesiwi , anıq minez-qulq hámde iskerlik kórinisleri ushin tán bolǵan shaxs 
ózgesheliklerin qáliplestiriw jaǵdaylari menen klassifikatsiyalanadi. Soniń menen bir 
qatarda , shaxsti iskerlikke baǵdarlanbaǵanlıǵı , onıń maqset hám waziypaların ámelge 
asırıwǵa bolǵan ustanovkaları, subiekttiń miynet procesine shaxstıń psixologiyalıq 
ózgeshelikleri arqalı joqarı imkaniyatlardı usınıs qılıw tájriybesi hámde mazmunına 
maslasıw, kónligiwge umtılıwı menen baylanıslı.
Shaxs iskerliktiń óz-ara baylansı hámde óz-ara tásir procesi dinamikalıq xarakterge iye 
bolıp, bul proces psixologiyada qaniyge shaxsınıń qáliplesiw mashqalası ortalıǵında 
úyrenilgen. Bul mashqalanı úyreniwdiń tiykarǵı maqseti “professional qánige” 
“profissionalizaciya (kásiplik qáliplesiw), “professionalism”, “kompetentlik”, “tajriybe” hám 
“ kásiplik jetiklik” túsinikleri esaplanadı. Bizge belgili aqırǵı túsinik (“kasiplik jetikli”) 
miynet ózgeshelikleriniń biri esaplanıp, ol qánigeniń qáliplesiw (profissionalizaciya) processi 
hám oniń natiyjesi sıpatında kórinedi. “Kásiplik jetiklik” túsiniginiń mazmunı jáhán 
psixologlarınıń izzertlewlerinde úyrenilgen, biraq miynet subiektiniń bul ózgeshelikleri 
qáliplesiw processi, oniń kásiplik iskerliginde ózine tán tárepleri hámde qánige shaxsın 
qáliplestiriwde basqa kompanentleri menen óz-ara baylanisınıń xarakterli tárepleri jeterli 
dárejede úyrenilmegen. “Shaxs rawajlanıwı” túsinigi joqarǵı dárejede shaxsıy, 
psixologiyalıq, sociyallıq hám psixologiyalıq, sociallı hám kásiplik rawajlanıwı menen 
klassifikatsiyalanıp, onıń sırtqı ortalıqqa baylanıslı adekvat múnasebetinde, ruwxiylıq-ádep-
ikramlilıq, etnikalıq, mádeniy, kásiplik h.t.b normalardı ózlestiriwi hámde jámiyettegi minez-
qulq normaları, qarim-qatnas hámde sana, pozitiv motivlerdiń ayqinlasıwı, qádiryatlar dizimi, 
mazmunı hámde organism hámde psixikanıń funksional resurslarida sáwlelenedi. 
Bul túsinik shaxstıń individ, shaxs, miynet subiekti sıpatında rawajlaniwdıń ózine tán 
ózgesheliklerine tiykarlanǵan anıq bir jas dáwir klassifikatsiyası ushın keń qollaniladı. 
Jetiklik- bul shaxs rawajlanıwınıń sonday dárejesi, bunda shaxs óziniń puxaralıq, shańaraqlıq, 
kásiplik majbúriyatların tolıq orınlawǵa urınadı, jámiyettiń anıq tarawlarında hám miynet 
iskerliginde nátijeli qatnasadi. Rawajlanıwdı analiz qıliw bul procestiń júda quramalı hámde 
oniń evaluciyasınıń baslanıwına geterexronlıq keshiwindegi tezliktiń noadekvatliǵı 
gúzetiledi. 
Jáne qosımsha tárizde ózin-ózi bahalaw , ózin –ózi ańlaw , hám ózin ózi rawajlandırıw , 
kritikalıq, sırtqı álemdegi waqıyalardı durıs qabıl qılıw qabileti siyaqlı ózgesheliklerin kiritiw 
múmkin. Joqarıda sanap ótilgen jetik shaxstıń ózgeshelikleri miynetke motivaciyalanǵanlıq , 
iskerliktiń anıq bir túrine kásiplik jaraqlılıq , uzaqtı kózlegen kásiplik maqset, qádiryat, 
maqset, dástúr, háreket strategiyalarınıń ańlanǵanlıǵı sıyaqlı qatar ózgeshelikler menen 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
34