Әдебиятлар
1.
А.К.Мунавваров «Педагогика» Тошкент 1996 йил.
2.
Қ.Қосназаров, А.Пазылов, А.Тилегенов «Педагогика» «Билим» Нөкис 2009
Qaraqalpaqstan
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
149
“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
Ádebiy shıǵarmalardı oqıtıwdıń bazı bir máseleleri.
Mangitbaeva Zayfun Uzakbaevna - QR XBXQTOQA aymaqlıq orayı Mektepke shekemgi,
baslawısh hám arnawlı tálim metodikası kafedrası oqıtıwshısı
Baslawısh klasta oqıwshılar hár túrli janrdaǵı ádebiy shıǵarmalar menen gúrriń, qosıq,
ertek, tımsal, naqıl-maqallar, jumbaqlar, analizler, ilimiy jámiyetlik maqala hám ocherkler
menen tanısadı. Olar ádebiy shıǵarmalardı kútá súyip oqıydı. Sebebi, ádebiy shıǵarmalarda
tipikalıq ómir kórinisleri obrazlar arqalı sózlerdiń sıyqırlı kómegi menen súwretlenedi. Bul
oqıwshılarǵa ómirdi durıs tanıp biliwde, óz ana tilinıń bay ǵaziynesine tereń úyreniwge
járdem beredi. Baslawısh klass oqıwshıları, ásirese ertek hám gúrrinlerdi oqıwdı unatadı.
Shıǵarmadaǵı súwretlengen personajlardıń hár túrli háreketleri oqıwshılarda janlı
qızıǵıwshılıq payda etip, olardıń dıqqatın ózine tartadı. Oqıwshılardı unamlı ádebiy
qaharmannıń ómirdegi tabısları, onıń pidákerligi súysindirse, onıń qayǵısı isiniń
kelispewshiligi oqıwshılarda kewil gúizelisin payda etedi. Al, unamsız personajlardıń
háreketi oqıwshılarda olardı jek kóriwshilik, ol háreketlerdi ayıplap, olardan beziniwshilik
sezimin rawajlandıradı. Ádebiy shıǵarmalar oqıwshılardıń súwretlengen háreket, kartinalarǵa
ózlik kóz qarasın, qatnasıǵın hám ózlik túsinigin oyın qáliplestiriwge tásir etedi. Bulardıń
hámmesi tárbiyalıq háreketlerde kútá áhmiyetli.
Ádebiy shıǵarmalardıń bunday ayrıqshalıqları baslawısh klaslarda olardı oqıtıwda
ózlik metodikasın belgilewdi talap etedi.
Naqıl- maqallardı oqıw. Baslawısh klass oqıwshılarınıń “Oqıw kitabında” basqa da
ádebiy shıǵarmalar menen bir qatarda hár túrli naqıl-maqallar da kiritilgen. Olar belgili bir
tema mazmunına baylanıslı ornalastırılǵan. Naqıllardaǵı tereń mánili pikirler aldınǵı ótilgen
tema mazmunına baylanısıp onı juwmaqlawshı oy sıpatında berilgenlikten oqıwshılardıń
túsinigin rawajlandırıwda áhmiyetli.
Naqıllar oqıwshılardı turmıstıń hár túrli qubılısına xalıqtıń óz ómir tájiriybesinen
payda etken estetikalıq danalıq pikirleri menen tanıstırıp, oqıwshılardıń ómirge kóz-qarasın
rawajlandırıwda, sózlik quramın bayıtıwda kútá áhmiyetke iye. Olar oqıwshılarǵa unamlı
hám unamsız háreketlerdi ayıra biliwge, ádep-ikramlılıq háreketleriniń ómirdi
gózzallandırıwshı qásiyetin sezinip, onı óz ómirine endiriwde, ádep-ikramsız háreketlerdiń
biziń sanamızǵa jat ekenin túsinip, onnan saqlanıwǵa járdem etedi. Oqıwshılardıń tábiyattaǵı,
ómirdegi qubılıslardı baqlawshılılıǵın rawajlandıradı. Olardıń sóylew tilin bayıtıp, ana tilin
súyiwshiligine tárbiyalaydı. Al, bul naqıldaǵı tereń mánili oy pikirdi oqıwshılardıń sezimine
qabıllaytuǵınday etip ashıp beriwdi talap etedi.
Mektep tájiriybesi, naqıllardı qanday bolmasın bir tekst penen baylanıstırmay, jeke
ózin ótıw barısında oqıwshılardıń naqıllardıń tásirliligin aytarlıqtay sezinbeytuǵınlıǵın
kórsetiwde. Sebebi, naqıllar ózleriniń anıq obrazlılıǵına qaramastan jeke jaǵdaydan
abstraktanǵan ideyanı qamtıydı. Baslawısh klass oqıwshıları ózleriniń psixologiyalıq jas hám
rawajlanıw ayırıqshlıǵına baylanıslı bul ideyanı konkret situaciyasız, kerekli mısallar menen
dálillenip, tastıylanbasa, tolıq ayqın qabıllay almaydı. Naqıllardı belgili bir temaǵa
baylanıstırıp ótiw barısında ondaǵı danalıq oydı hám onı qollanıw xarakterin jaqsı túsinip
qabıllaydı. Sonlıqtan da, naqıldaǵı oydı oqıwshılarǵa jetkiziw ushın muǵallimge sabaq
barısında naqıllar menen islesiwdi qalay alıp barıw kerekligin kórsetiw, muǵallimniń jumısı
dóretiwshilik penen shólkemlestiriwine járdem beredi dep oylaymız. Mısalı, “Berseń alasań,
ekseń orasań” naqıl maǵanasın muǵallim aldınǵı sabaqlarda ótilgen “Gúz kórinisi”, “Altın”,
“Gúz” temalarınıń, mazmunına, oqıwshılardıń alǵan bilimlik túsinigine baylanıstırıp ashtı.
Olardıń túsinigin anıqlaw ushın mınaday sorawlar beredi.
Qaraqalpaqstan
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
150
Do'stlaringiz bilan baham: |