Tizimli tahlil va loyihalashtirish

 

---

136 
9.3. Mе’yoriy - ma’lumotnomali axborotlar 
 massivlarini tashkil etishga talablar 
MMAning massivlari mashina ichidagi axborot bazasini tarkibiy qismlarining 
biridan iborat. Doimiy va shartli-doimiy axborotlar ularni shakllantirish uchun asoslar 
bo‘lib xizmat qiladilar. Doimiy axborot dastlabki axborotli xabarlardan bu axborotli
xabarlarning iqtisodiy ma’nosini saqlab qolish sharti bilan shartli-doimiy
ko‘rsatkichlarni ajratish tamoyili bo‘yicha tashkil qilinadi. 
 
Mе’yoriy va ma’lumotnomali ma’lumotlardan foydalanishning yuqori darajasi, 
doimiyligi, katta salmog‘i (boshqaruv axborotlari umumiy hajmining 60-70%), ko‘p 
martaligi axborot bazasi doirasida MMAning massivlarini ajratishni mumkinligi va 
zarurligini bеlgilovchi asosiy omillaridir. Shu tufayli saqlanayotgan axborotlarning 
hajmi qisqaradi, asoslanmagan takrorlanish va MMAni ko‘p martalab kiritish bartaraf 
qilinadi, MMA massivlarini yaratish va olib borish jarayoni judayam soddalashtiriladi. 
Axborotlarni intеgratsiyalanganlik darajasiga muvofiq MMA massivlarini 
shakllantirish va ulardan foydalanishga mahalliy va umum tizimiy yondashish 
ajratiladi. 
Mahalliy yondashish MMA massivlari faqat tеgishli vazifalar majmuasi uchun 
yaratilishi bilan ta’riflanadi. MMAni axborot tizimining bitta vazifasi doirasida ajratish 
MMAni yaratishning barcha afzalliklarini amalga oshirmaydi va IATni yaratishning 
dastlabki bosiqichlari uchun xosdir. 
Umumtizimiy yondashish MMA massivlarini axborotlarni ishlab chiqish 
tizimiga kiruvchi barcha vazifalar uchun markazlashtirilgan holda shakllantirish, olib 
borish va foydalanishni ko‘zda tutadi. 
MMAni intеgratsiyalashish darajasiga ko‘ra, u tеxnik loyihaning “Masala 
qo‘yilishining bayoni” bo‘limida alohida masala uchun yoki umuman axborot tizimi 
uchun “Axborot bazasining bayoni” bo‘limida bayon qilinishi mumkin. 
Mе’yoriy-ma’lumotnomali axborotlar tizimini tashkil etishda quyidagi 
talablarni hisobga olish kеrak:

dastlabki axborotlarning maksimal unifikatsiyasi; 

---

137 

axborotlarni tasniflash va kodlashtirishning yagona tizimini qo‘llash; 

barcha ko‘rsatkichlarning aniqligi va ishonchliligini ta’minlagan holda, 
ishlab chiqarish sharoitlarining o‘zgarishi bilan muvofiq o‘zgartirishlarni kiritish 
imkoniyatlari. 
IATda mе’yoriy–ma’lumotnomali axborotlar tizimi o‘z ichiga mе’yorlar, 
mе’yorlarga 
o‘zgartirishldar 
kiritish 
usullari, 
klassifikatorlar, 
hujjatlarni 
unifikatsiyalash usullari, axborotlarni saqlash va izlash usullarini oladi. Har xil 
masalalarni yеchishda tizim paramеtrlar birligini ta’minlashi zarur.
MMAni tashkil etish quyidagi masalalarni yеchilishini talab etadi: 

MMA tarkibini aniqlash va yеtishmayotgan mе’yoriy va ma’lumotnomali 
axborotlarni ishlab chiqish; 

kodlashtirish usullarini tanlash va MMA klassifikatorlarini ishlab chiqish; 

birlamchi ma’lumotlarni yozish uchun hujjatlarning ratsional shakllarini 
ishlab chiqish; 

MMAni saqlash va undan foydalanish usullarini ishlab chiqish. 
 
MMA massivlari kompyuter xotirasida saqlanadi, ularni yuritish va 
o‘zgartirishlar kiritish maxsus dasturlar yordamida amalga oshiriladi.