Tilshunoslikning dolzarb muammolari



Download 122,32 Kb.
bet20/38
Sana30.12.2021
Hajmi122,32 Kb.
#89339
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   38
Bog'liq
MAJMUA TDM 20-21 (2)

Kartalashtirish usuli

Areal lingvistikaning asosiy vazifasi – til hodisalarining ma’lum bir hududga tarqalishini kartalashtirish va tadqiq qilish hamda shundan kelib chiqadigan muammolarni hal qilishdan iborat. Ma’lumki, jonli tildagi har bir lingvistik hodisa o’zining tarqalish chegarasiga, o’z territoriyasiga ega. Masalan, dialektal so’zlar chegarasi ma’lum hudud bilan belgilanadi.

Tovush o’zgarishi bir sheva yoki dialektga xos bo’lsa ham yoki bir necha sheva dialektlarga tarqalgan bo’lsa ham, baribir, hudud jihatidan chegaralaigandir. Shu bilan birga, tildagi ba’zi hodisalarning tarqalish chegarasi keng masshtabga ega bo’lishi ham mumkin. Lekin har bir dialekt biron aniq chegara bilan bir- biridan ajratilmaydi. Bir dialektga xos xususiyat boshqa bir dialektda uchrashi mumkin. Masalan, qishloq tip shevalarida mavjud bo’lgan ba’zi xususiyatlarni shahar tip shevalarida ham ko’ramiz, yoki j-lovchi shevalarga xos ba’zi xususiyat y-lovchi shevalarda mavjud bo’ladi.

O’zbek shevalari leksikasi o’zbek dialektal tilining leksik sistemasini tashkil etadi. Shevalardagi kartalashtirilishi lozim bo’lgan har bir leksik birlik o’ziga xos xususiyatga ega.

Shuning uchun kartalashtirilishi lozim bo’lgan dialektal hodisalarni tanlashda shu territoriyada joylashgan sheva va dialektlar orasidagi eng muhim, farqli til hodisalari hisobga olinib, har bir sheva o’z dialekti yig’indisida, shu dialekt sistemasida o’rganib chiqiladi. Chunki atlasga material yig’ish uchun mo’ljallab tuzilgan anketadagi savollar izoglossalar hosil qiluvchi til hodisalariga bag’ishlangan bo’lishi kerak.

Har bir kartani tuzishda dastlab kartalashtirilgan til hodisasining tarqalish chegarasi – izoliniyasi (изолиния) aniqlanib chiqilishi kerak. So’ngra, har xil sheva va dialektlarda mavjud bo’lgan bir xil til hodisalari izoglossa sifatida kartalashtiriladi.

Ba’zi territoriyalarda izoglossalarning tarqoq holda uchrashi qachonlardir aholining bir joydan ikkinchi joyga ko’chishining natijasi ekanligidan dalolat beradi. Ayrim dialektlarda leksik izoglossalar yig’indisida noaniqlik uchrasa, ba’zi dialektlarda esa, fonetik izoglossalar ayniqsa, zich joylashgan bo’ladi. Morfologik izoglossalar zichligi leksik va fonetik izoglossalar zichligi orasida bo’lib, keyingisiga yaqinroq turadi.

Download 122,32 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   38




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish