Tilshunoslikka kirish

Bog’lovchi
Qo’shma gap tarkibidagi sodda gaplar va gap bo’laklarini bog’lash uchun xizmat qiladigan yordamchi so’zlar bog’lovchi deyiladi. Bog’lovchilar qo’llanishiga qarab yakka bog’lovchilar va takroriy bog’lovchilarga ajratiladi.

Yakka bog’lovchilar: va, hamda, lekin, ammo, biroq. -ki (-kim), chunki, agar, toki, balki, go’yo, basharti, holbuki, vaholanki, yoki, yoxud, yo, gar.

Takroriy bog’lovchilar: dam.., dam..., ba’zan,..., ba’zan, ham.., ham, bir.., bir, yoki..., yoki, yo.., yo, goh.., goh, xoh.., xoh.

Bog’lovchilar vazifasiga ko’ra ikki xil bo’ladi:

1. 
   teng bog’lovchilar;
   
2. 
   ergashtiruvchi bog’lovchilar.
   

I. Teng bog’lovchilar grammatik jihatdan teng bo’lgan gap bo’laklarini, teng munosabatli sodda gaplarni bog’laydi. Teng bog’lovchilar a) uyushiq bo’laklarni b) qo’shma gap tarkibidagi sodda gaplarni bog’lash uchun xizmat qiladi. Teng bog’lovchilar quyidagicha:

1. Biriktiruv bog’lovchilari: va, hamda (bilan, ham, -u,-yu,-da).

2. Zidlov bog’lovchilari: ammo, lekin, biroq, balki, holbuki (-u,-yu).

3. Ayiruv bog’lovchilari: yo, yoxud, yoki, yoinki, goh..., goh, ba’zan...,ba’zan, xoh..., goh..goh, dam..., dam, bir..., bir.

II. Ergashtiruvchi bog’lovchilar ergashgan qo’shma gaplar tarkibidagi sodda gaplarni bog’laydi, tobelik munosabatini ifodalashga xizmat qiladi. Ergashtiruvchi bog’lovchilar quyidagicha:

1. Aniqlov bog’lovchilari: ya’ni,-ki,-kim

2. Sabab bog’dlovchilari: chunki, shuning uchun, negaki, zeroki, nainki.

3. Shart (va to’siqsizlik) bog’lovchilari: agar, agarda,basharti, agarchi (garchi), garchand, modomiki.

4. Chog’ishtiruv bog’lovchilari: go’yo, go’yoki.
Yuklama
Ayrim so’z yoki gapga qo’shimcha ma’no ifodalash uchun qo’llanadigan yordamchi so’z yuklama deyiladi. Yuklama tuzilishi jiihatidan ikki xil: a) affiks holidagi yuklamalar:-mi,-chi,-a (-ya),-da,-u (-yu),-oq (-yoq)-gina (-kina,-qina): b) so’z holidagi yuklamalar: axir, faqat, xuddi, nahotki, hatto, hattoki.

Affiks holidagi yuklamalar chiziqcha bilan yoziladi; faqat -mi,-oq (yoq),-gina yuklamalari so’zga qo’shib yoziladi: borasanmi?