Tilshunoslikka kirish

YORDAMCHI SOZLAR
Yordamchi so’zlar turkumiga ko’makchi, bog’lovchi, yuklama kiradi. Yordamchi so’zlar mustaqil (leksik) ma’no bildirmaydi, faqat grammatik ma’no iodalash uchun xizmat qiladi.
Ko’makchi
Gapda vosita, maqsad, sabab, vaqt, makon kabi sintaktik munosabatlarni ifodalash uchun qo’llanadigan so’zlar ko’makchilar deb ataladi. Ko’makchi o’zi bog’lanib kelgan so’zdan keyin kelib, so’zlar orasidagi birgalik, payt, sabab, maqsad kabi munosabatni ifodalashga xizmat qiladi. Ko’makchi ikki xil bo’ladi: 1. Sof ko’makchi 2. Ko’makchi vazifasidagi so’z (funksional ko’makchi).

1. Sof ko’makchi mustaqil ma’no anglatmaydi, kelishik affikslariga yaqin turadi. Sof ko’makchilar quyidagicha: a) asl ko’makchilar: bilan, uchun, qadar, sari, sayin; b) ot ko’makchilar: burun, ilgari, keyin, boshqa, tashqari; v) fe’l ko’makchilar: qarab, ko’ra, qaraganda, yarasha, boshlab.

Bosh kelishikdagi so’zlar (ba’zan qaratqich kelishikdagi olmosh) bilan qo’llanadigan so’zlar (ko’makchilar): bilan, uchun, kabi, singari, yanglig’ (poetik uslubga xos), sayin, orqali, sari, uzra, sababli, bo’yi, orqali, tufayli, chog’li, osha, bo’ylab, bo’yicha, ichra, degan, chamasi, haqda (to’g’rida, xususda), haqida, to’g’risida, holda, yo’sinda.

Jo’nalish kelishigidagi so’zlar bilan qo’llanadigan ko’makchilar: tomon, qadar. ko’ra, dovur, qarshi, qarab, yarasha, qaraganda, muvofiq. binoan, qaramasdan, qaramay, doir, asosan, qarata.

Chiqish kelishigidagi so’zlar bilan qo’llanadigan ko’makchilar: so’ng, keyin, boshqa, tashqari, bo’lak, ilgari, burun, avval, beri, buyon, ko’ra.

2. Ko’makchi vazifasidagi so’zlar: old, o’rta, yon, orqa, tomon, ich, ust, tepa, ost, tag, ora, bosh, o’rin, yoqa, qosh.