Tilshunoslik va uning bo’limlari III. Takrorlash: O‘tilgan mavzuni takrorlash IV. Darsning maqsadi

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz, elga e’tiborsiz (A.Navoiy)

Foydalaniladigan adabiyotlar:

1) «Ona tili» 5-sinf uchun darslik.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish

b) navbatchilik hisoboti, sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual - tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

1-topshiriq. Quyida berilgan so‘zlarga zid ma'no bildiruvchi so‘zlarni aniqlang.

Uzun -..., uzoq -..., kuldi -...
2-topshiriq. Quyida berilgan gapdagi zid ma'noli so‘zlarni aniqlang.

Oq кип - baxt-u saodat,

Qora кип - g‘am, musibat.

(Tohir Qahhor)

Qarama-qarshi ma'noli so‘zlarga zid ma'noli so‘zlar deyiladi.
Zid ma'noli so‘zlar doimo ikki qarama-qarshi a'zodan iborat bo‘ladi. Birini aytsak, ikkinchisi xayolimizga keladi. Masalan: achchiq deyishimiz bilan shirin esimizga tushadi. Zid ma'noli so‘zlar birgalikda qo‘llanib, yangi so‘z hosil qilishi mumkin. Masalan: yosh-u qari -bari, achchiq-chuchuk –ovqat turi, uzoq-yaqindan - hammayoqdan kabi.

515-mashq. Maqollarni o‘qing va ma'nosini sharhlang. Zid ma'noli so‘zlarni o‘zi bog‘langan so‘z bilan birgalikda ko‘chiring.

l.Yaxshi so‘z - jon ozig‘i, yomon so‘z - bosh qozig‘i. 2. Do‘st achitib gapirar, dushman - kuldirib. 3. Oz so‘zla, ko‘p tingla. 4. Eskisiz yangi bo‘lmas, yomonsiz yaxshi.

516-mashq. «Zumrad va Qimmat» ertagi esingizdami? Unday bo‘lsa, sinfda ikki guruhga bo‘lining. Birinchi guruh Zumradning ijobiy fazilatlarini, ikkinchi guruh Qimmatning salbiy xislatlarini yozsin. Qaysi guruh tez va ko‘p yozsa, o‘sha guruh g‘olib bo‘ladi.

Zumrad Qimmat

mehnatsevar dangasa

517-mashq. Berilgan zid ma'noli so‘zlarning qanday so‘z turkumlariga mansub ekanligini aniqlang.

Mehnatsevar-dangasa, kelmoq-ketmoq, yolg‘onchi-rostgo‘y, ost -ust, toza-iflos, qisqa-uzun, urush - tinchlik, kulmoq-yig‘lamoq.

Savol va topshiriqlar
1. Zid ma'noli so‘zlar deb nimaga aytiladi?

2. Zid ma'noli so‘zlar ishtirok etgan maqollar ayting.

518-mashq. Uyga topshiriq. Avval o‘lchov-hajmni bildirgan zid ma'noli so‘zlarni, keyin paytni bildirgan zid ma'noli so‘zlarni topib, gaplar tuzing.

Kecha-kunduz, yo‘g‘on- ingichka, katta -kichik, avval-keyin, ozg‘in-semiz, ilgari - hozir, baland-past, tonggi - tungi.