Tilshunoslik

ТОШКЕНТ ШАҲРИДАГИ ЁДЖУ ТЕХНИКА ИНСТИТУТИ
YEOJU TECHNICAL INSTITUTE IN TASHKENT
TILSHUNOSLIK
Mavzu: Tillarning tarixiy rivojlanish naqshlari.
Mavzu rejasi:
Tillar rivojlanishining ijtimoiy jihatlari.
Mavzu: Tillarning tarixiy rivojlanish qonuniyatlari (davomi).
Mavzu rejasi:
Til rivojlanishining tashqi va ichki qonuniyatlari.
Jamiyat tilsiz bo‘lmaydi va aksincha til ham jamiyatsiz bo‘la olmaydi. Til kichik bir qabila yoki kamroq sonli millat bo‘ladimi yoki xalq bo‘ladimi, barchasi uchun zarur bo'lgan muhim muloqot vositasidir. Tildagi turli hodisa va vositalar, belgilar va xususiyatlar o‘zgaradi, biri yo‘qoladi, boshqasi hosil bo'ladi. Asta-sekin til rivojlanadi. Agar biror tilda jamiyat a’zolari so‘zlashmay qo‘ysa, uni o‘lik til deb yuritiladi. Masalan, lotin, xet, shumer, akkad, got, prus, xurrit tillari ana shunday o‘lik tillar sirasiga kiradi. Lekin bu o‘lik tillar boshqa tillarga katta ta'sir o'tkazib, hozir ham boshqa tillarda o‘lik tillaridan o‘zlashgan so‘z va iboralar, turli grammatik vositalar bor. Tillarning saqlanishi va o‘lik tilga aylanishi tashqi shart-sharoitlarga bog‘liqdir. Tillar o'rtasidagi aloqalar unda so'zlashuvchi aholining joylanishi yani geografiyasi va jamoaning madaniyati, iqtisodi, urf-odati, psixologiyasi bilan bog'liqdir. Ba’zi tillarda juda kam odam so‘zlashsa, boshqa ba'zisida millionlab xalq so‘zlashadi. Tillaming hududiy tarqalishi ham juda rang-barang.
Masalan, ingliz va ispan tillari turli qit’a va mamlakatlarda tar- qalgan hududiy variantlariga egadir. Tillaming mahalliy farqlari aks etgan varianti uning sheva va dialektlari deb yuritiladi. Jahondagi ba’zi tillar va ulaming dialektlari o'rtasidagi farqlar hali aniqlanmagan.
Tillar o‘z qo'llanish sohasi bilan ham farqlanadi. Masalan, lotin tili fanlaming turli sohalarida, ayniqsa tibbiyot, biologiya, kimyo, geologiya, fizika va boshqalarda qo‘llanadi. Qadimiy grek tili ham fanlaming turli sohalarida qo'llanadi. Italyan tilidagi so'zlar san'at sohasida ko‘proq qo'llanadi.