Tilshunoslik nazariyasi



Download 0,49 Mb.
Pdf ko'rish
bet66/71
Sana16.01.2022
Hajmi0,49 Mb.
#378610
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   71
Bog'liq
tilshunoslik nazariyasi (1)

Qo‘shimcha material: 

Sunnatulla Jumaqulov «Dulbarchin talqinlari» / «Zarafshon», 2011 yil 11yanvar’ 

-o‘z qadrini bilgan so‘z qardini biladi. 

-qadimgi turkiy (urxun-enasoy) yozuvining istifodadan chiqib ketishi tarixi tarixiy zaruratga 

bo

ғ



liqmi, uning yo‘qolib ketishiga nima sabab bo‘lgan? 

-akad.Bartol’d:  turk  tili  tabiatiga  xos,  ayniqsa,  singarmonizm  qonuniga  moslashtirilgan  bu 

yozuv, uning o‘rnini egallagan uy

ғ

ur va arab yozuvlariga nisbatan ancha mukammal edi. 



-bu  yozuvni  dastlab  XVII  asrda  Evropa  olimlari  ko‘rishgan  va  «run  yozuvi»  -  sirli  yozuv 

deb atashgan. 

-eramizning  VI  asrida  Ettisuv  va  SHarqiy  Turkistondagi  turkiylarni  birlashtirgan  Istami 

hoqon Vizantiya imperatori Uostin II  ga ana shu yozuvda xat  yozgan. Demak, u davlat miqyosida 

qo‘llangan. 

-ibn  Arabshoh  «Ajoyib  ul-maqdur  finavoyibi  Taymur  (Temur  falokatlarida  qismat 

o‘yinlari)»  asarida  «Xitoyda  turklarning  «dulbarjin»  deb  atalgan  yozuvini  ko‘rdim,  harfi  –  qirq 

bitta», deb fikr bildirgan (

Ғ

A.AR.Qadimgi turkiy til). 



-Klosan J.: Davlat ahamiyatiga ega bo‘lgan bitiklarning ijrochilari Yuoik-tegin va boshqalar 

maxsus  maktabda  o‘qitilgan.  Bu  maktabning  asosiy  vazifasi  saltanat  idorasi  uchun  –  oddiy 

yozuvdan farqli o‘laroq chiroyli va qulay alfavit yaratish edi. 

-«dulbarchin» yozuvining topilishi ham antiqa. Bu haqda dastlab (1962) amsterdamlik olim 

N.Vidzen  xabar  bergan.  1772  yilda  D.Megsershmidt  buni  kel’t  yozuvi,  P.Pallas  uni  enasoy 

dashtlaridagi ko‘chmanchi qadimiy got qabilalariniki, deydi. 

-oradan  bir  asr  o‘tgach,  farang  olimi  J.Abel’-Remyuzi  Xitoy  yilnomasidagi  bir  jumlaga 

asoslanib, bu yozuvlar turkiylarga xos, u enasoy qir

ғ

izlariga aloqador, deydi. J.Abel’-Remyuzining 



to‘

ғ

ri taxmini XIX asr o‘rtalariga kelib tamoman rad etildi. 



-rus xitoyshunos V.Vasil’ev munosaraga yakun yasadi. Sibir’ yozuvlarining  turkiyligi ayon 

bo‘ldi. Mu

ғ

ulistondan topilgan yozuvlarni V.Tomsen o‘qidi va tarjima qildi. 



-  J.Abel’-Remyuzining  fikri  nima  uchun  inobatga  olinmadi?  CHunki  arab  yozuvining 

mavqei  baland  edi.  Arab  istilochilari  M.Osiyoga  o‘zlari  bilan  madaniyat,  ilmu  urfon  emas,  balki 

mo‘

ғ

ullar kabi dahshat, yon



ғ

in, 


ғ

orat olib keldi, kutubxonalarga o‘t qo‘yishdi. eng tubanligi toshga 

bitilgan  yozuvlarni  «begona  yozuv»  deb  ularni  muttasil  yo‘qotib  yuborishdi.  Boburning  arab 

yozuvini isloh qilish, uni turkiylashtirishga bo‘lgan orzulari sarobga aylandi. 

-«dulbarchin» yozuvi sharqu 

ғ

arbda hamon o‘rganilmoqda. 



 

 


 

 

58



14-ma`ruza: TILSHUNOSLIK  NAZARIYALARI VA TILNI   


Download 0,49 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   71




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish