Qo‘shimcha material:
Sunnatulla Jumaqulov «Dulbarchin talqinlari» / «Zarafshon», 2011 yil 11yanvar’
-o‘z qadrini bilgan so‘z qardini biladi.
-qadimgi turkiy (urxun-enasoy) yozuvining istifodadan chiqib ketishi tarixi tarixiy zaruratga
bo
ғ
liqmi, uning yo‘qolib ketishiga nima sabab bo‘lgan?
-akad.Bartol’d: turk tili tabiatiga xos, ayniqsa, singarmonizm qonuniga moslashtirilgan bu
yozuv, uning o‘rnini egallagan uy
ғ
ur va arab yozuvlariga nisbatan ancha mukammal edi.
-bu yozuvni dastlab XVII asrda Evropa olimlari ko‘rishgan va «run yozuvi» - sirli yozuv
deb atashgan.
-eramizning VI asrida Ettisuv va SHarqiy Turkistondagi turkiylarni birlashtirgan Istami
hoqon Vizantiya imperatori Uostin II ga ana shu yozuvda xat yozgan. Demak, u davlat miqyosida
qo‘llangan.
-ibn Arabshoh «Ajoyib ul-maqdur finavoyibi Taymur (Temur falokatlarida qismat
o‘yinlari)» asarida «Xitoyda turklarning «dulbarjin» deb atalgan yozuvini ko‘rdim, harfi – qirq
bitta», deb fikr bildirgan (
Ғ
A.AR.Qadimgi turkiy til).
-Klosan J.: Davlat ahamiyatiga ega bo‘lgan bitiklarning ijrochilari Yuoik-tegin va boshqalar
maxsus maktabda o‘qitilgan. Bu maktabning asosiy vazifasi saltanat idorasi uchun – oddiy
yozuvdan farqli o‘laroq chiroyli va qulay alfavit yaratish edi.
-«dulbarchin» yozuvining topilishi ham antiqa. Bu haqda dastlab (1962) amsterdamlik olim
N.Vidzen xabar bergan. 1772 yilda D.Megsershmidt buni kel’t yozuvi, P.Pallas uni enasoy
dashtlaridagi ko‘chmanchi qadimiy got qabilalariniki, deydi.
-oradan bir asr o‘tgach, farang olimi J.Abel’-Remyuzi Xitoy yilnomasidagi bir jumlaga
asoslanib, bu yozuvlar turkiylarga xos, u enasoy qir
ғ
izlariga aloqador, deydi. J.Abel’-Remyuzining
to‘
ғ
ri taxmini XIX asr o‘rtalariga kelib tamoman rad etildi.
-rus xitoyshunos V.Vasil’ev munosaraga yakun yasadi. Sibir’ yozuvlarining turkiyligi ayon
bo‘ldi. Mu
ғ
ulistondan topilgan yozuvlarni V.Tomsen o‘qidi va tarjima qildi.
- J.Abel’-Remyuzining fikri nima uchun inobatga olinmadi? CHunki arab yozuvining
mavqei baland edi. Arab istilochilari M.Osiyoga o‘zlari bilan madaniyat, ilmu urfon emas, balki
mo‘
ғ
ullar kabi dahshat, yon
ғ
in,
ғ
orat olib keldi, kutubxonalarga o‘t qo‘yishdi. eng tubanligi toshga
bitilgan yozuvlarni «begona yozuv» deb ularni muttasil yo‘qotib yuborishdi. Boburning arab
yozuvini isloh qilish, uni turkiylashtirishga bo‘lgan orzulari sarobga aylandi.
-«dulbarchin» yozuvi sharqu
ғ
arbda hamon o‘rganilmoqda.
58
14-ma`ruza: TILSHUNOSLIK NAZARIYALARI VA TILNI
Do'stlaringiz bilan baham: |