Tilshunoslik nazariyasi dan ma’ruzalar to’plami Saloxiddin suyunboyev

2. Tillarning morfologik tasnifi. 

Bu tasnif ham tillarni qiyoslab o‘rganishga 

asoslansa-da, prinsip va maqsadlari turlichadir. 

Morfologik tasnif tillarning kelib chiqishi, tarixi va uning qarindoshlik 

munosabatlari bilan qiziqmaydi, bu tasnif tillarning grammatik xususiyatlarini, 

aniqrog‘i, o‘zak va affikslarni qarama-qarshi qo‘yish asosida taqqoslab 

o‘rganishga asoslanadi. 

Morfologik tasnif natijasida til tiplari ajratiladi: 

I.

O‘zakli yoki ajratuvchi tillar

. Bu tillarga xitoy, birma, tay, tibet va boshqa 

janubiy-Sharqiy Osiyo tillari kiradi. Bu tillarda forma yasovchi, so‘z 

o‘zgartiruvchi affikslar yo‘q. Boshqacha qilib aytganda, gapda so‘zlarning o‘zaro 

grammatik aloqasini ko‘rsatib turuvchi affikslar bo‘lmaydi. Bunday tillarda gap 

sostavida so‘zlarning grammatik vazifasi va ularning o‘zaro munosabati so‘zning 

o‘rniga qarab belgilanadi. Grammatik munosabatda so‘z tartibi, urg‘u, 

intonatsiya va boshqa vositalar orqali ifodalanadi. 

O‘zakli tillarda gapda so‘zlarning o‘zaro grammatik munosabatlari, asosan, so‘z 

tartibi orqali ifodalanadi. Mas., 

shu fan tszay chjotszi-shan-kitob stolning ustida 

yotibdi, chjotszi-shan fanchchjd shu stolning ustida yotgan narsa kitobdi. 

Xitoy 

tilida bir so‘z turli matnda turlicha ma’no va turli grammatik vazifada kela 

oladi: 

xao jen’-yaxshi odam

, 

sio xao-yaxshilik qilish,

 

dzio xao-qadimgi 

do‘stlik,

 

xao vo-bu kishi meni yaxshi ko‘radi.

 

II.

Agglyutinativ tillar

. Agglyutinativ tillarga turkiy va fin-ugor tillari oilasidagi 

mo‘g‘ul tillari, dravid, batu, yapon tillari kiradi. 

Agglyutinativ tillarning boshqa tillardan ajralib turadigan grammatik 

xususiyatlari quyidagilar: 

---