Tilshunoslik maktablari

PRAGA STRUKTURALIZMI

• Struktur tilshunoslikning shakllanishi va rivojlanishida Praga lingvistika maktabi alohida o ‘rin egallaydi. Bu maktab negizida 1926- yilda mashhur chex tilshunosi V. Matezius (1882—1945) tashabbusi bilan tashkil etilgan Praga lingvistik to‘garagi a'zolarining qarashlari yotadi. Praga lingvistik to ‘garagining nazariy qarashlari 1929- yilda Pragada bo‘lib o'tgan slavyanshunoslarning 1 xalqaro syezdida tavsiya etilgan «Praga lingvistik to'garagi tezislari»da bayon qilingan.
• Praga lingvistik maktabining o'ziga xos xususiyati strukturlik va funksionallikdir. Bu maktab vakillari tilning strukturligiga tayanish bilan birga, til va uning birliklarining vazifasiga jiddiy e’tibor beradilar.

Praga lingvistik maktabining funksionalligi 1958- yilda bo‘lib o ‘tgan slavyanshunoslarning xalqaro IV syezdida B.Gavranek,

K.Goralek, V.Skalichka va P.Trostlar tomonidan tavsiya etilgan tezislarda aniq o ‘z ifodasini topdi.Unda ta'kidlanishicha, Praga maktabi lingvistik konsepsiyasining ikki muhim jihati mavjud. Ularning har ikkisi Praga maktabining

lingvistikaga olib kirgan yangilik uchun bir xil qimmatga ega. Bu muhirn ikki jihatning birinchisi strukturallikdir. Praga lingvistlari lingvistik niuammolar qatoriga staiktura muammosini, ya’ni tilning struktur xaraktcri va uning qismlari o‘rtasidagi munosabat muammosini olib kiradi.

Ikkinchi jihat shundan iboratki, Praga lingvistik maktabi funksionaldir . «Funksiya» atamasi bu o ‘rinda tobelilik («3aBHCHMocrb») ma’nosida emas, balki vazifa ma’nosida qo‘llaniladi.

Deskriptiv tilshunoslik til tuzilishini ifoda va ma’nodan tashkil

topgan butunlik, deb tushunadi va ifoda tuzilishini tilning bosh

komponenti, deb hisoblaydi.2 Mazmun tuzilishini esa ikkinchi

m u h im k o m p o n e n t sifa tid a b ah o lay d i. Lekin m azm u n iy

tuzilishga m unosabat Amerika tilshunosligida b ir xil emas.

Shuning uchun lingvistik ma’no va uning lingvistik tadqiqot-

lardagi o ‘rni masalasi Amerika tilshunosligining fundamental

muammosiga aylandi.

Blumfild tilning ifoda va ma’no tomonini e'tirof etgan va ma’-

noni aniq vaziyat bilan bog‘liq ekanligini ko'rsatgan bo‘lsa, Yel

maktabini tashkil etgan shogirdlari va izdoshlari (J. Treyjer, Z. Xar-

ris, B.Blok va boshq.) lingvistik tadqiqotlardan mazmuniy tomonni

to ‘la chiqarib tashlash talabi bilan chiqdilar.