Tilshunoslik kafedrasi «matn tilshunosligi»

Domlaichkarikirishibilanoqhalfaningqo‘lidantayoqnitortiboldi-da, birnechaborurdi.
Domlahartayoqurganda, halfajontalvasasigatushibo‘zinihartomongauraredi. Biroqdomlaninguzuntayog‘idanqochibqutulolmasedi.
(S.Ayniy)
v) supersintaktikbutunlikikkidanortiqabzatsgatengkelishholatihamko‘pbo‘lmasa-dauchrabturadi:
Islomtabiatningturli-tumanmavzularidamaqolalaryozaredi, birtuparchaningbolalashihaqidami, burgutningkaklikovlashihaqidamiyokitog‘ayiqlariningxulq-atvorihaqidami, xullas, harxilmavzulardayozaredi.
Oradanbiryilo‘tib, uningnomiqishloqqaginaemas, hattooblastgahambeshbarmoqdekma’lumbo‘libqoldi.
Uning “Tog‘larsadosi”dabosilgantabiatlavhalarinioblastgazetasihamko‘chiribbosar, undanbumaqolalaro‘zgarayonlargahamtarqalibketaredi³².
Oxirginutqparchasidabirmikromavzu – uchabzatsdaniboratbo‘lganbittaSSBorqaliyoritilgan.
Ko‘rinadiki, abzatsqandaydirmaxsusshaklgaegabo‘lganalohidasintaktikbirlikemas, balkiyozmanutqningharxilsintaktikkonstruksiyalardantashkiltopganmatnbirligidir.
Matnningabzatslargabo‘linishio‘qilayotganvaqtdaungaalohidadiqqatqilish, urg‘uberish, “manabu - muhim³³”niajratibolishnitalabqiladi. Ayniqsa, ilmiymatnlardaabzats “fikrlarningo‘zaroqorishibketishidansaqlaydi”.
Demak, ma’lumbirfikrniajratibko‘rsatishunibo‘rttirishvata’kidlashlozimbo‘lganda, matnlarabzatslargaajratibboriladivashuyo‘lbilanko‘zdatutilganmaqsadgaerishiladi.
Matnningabzatslargabo‘linishianiqmantiqiytalabasosidaamalgaoshirilib, ularningharbiriumumiy (ichki) yagonamaqsad-mavzuniyaxlitholdaifodalashgayordamberadi. Anashundayta’kidlangantarzdagiichkilogikyaxlitlikyozmanutqdasatrboshidanbirozochiqjoyqoldirishusulibilanifodaetiladi.
Abzats,ayniqsa, ilmiynutquchunxarakterlidir. UndagibuxususiyathaqidaM.P.Senkevichalohidato‘xtalib: «Abzatsilmiynutqsintaksisiningasosiyinformativbirligidir”³⁴debta’kidlaydi.
Umuman, “matnningabzatslargabo‘linishitasodifiyholbo‘lmay, puxtao‘ylanganvamualliftomonidanongliravishdaqo‘llanuvchistilistikusulhisoblanadi³⁵”.
YUqoridata’kidlanganiday, abzatslarnutqbirliklariningistalganko‘rinishidaniboratbo‘lishimumkin. LekinSSBlaresasintaktikhodisasifatidanamoyonbo‘ladigan, qismlario‘zarosemantik-grammatikaloqaninguyokibuturiyordamidauzviybog‘lanibturuvchiyozmanutqningalohidabirmurakkabbirligidir. Matnlingvistikasiningyuqoridagiikkiasosiybirliginiularningo‘zigaxosbelgilariasosidabemalolfarqlashimkoniyatibor. Faqatularniikkihodisasifatidamavjudliginifarqlashtadqiqotchidanbumasalagachuqurroqvakengroqyondashishnitalabetadi. To‘g‘ri, ilmiynutqdaabzatsvaSSBko‘pinchaifodavositalarijihatidantengkelibqolishitufayliularnibirozqiyinchilikbilanfarqlashmumkin. Biroqbadiiynutqbuikkihodisanito‘laqonlivabemalolfarqlash, ajratishkafolatigaega. Xullas, abzatsvaSSBmatnlingvistikasiningalohidafarqlanuvchiikkibirligibo‘lib, ifodausuli, vositalarijihatidannutqdaajralibturadi.
Ularnialohida-alohidakategoriyasifatidaajratishvatadqiqetishmatnlingvostilistikasibirliklarinito‘g‘ribelgilashvaularnisistemalio‘rganishgayordamberadihamdabusohadaaniqxulosalargakelishuchunkattaimkoniyattug‘diradi.