Тилимиз тарихидаги сонларни ҳам

Қадимги ёдгорликларда бiрiнчi тартиб сони маъносида iлкi сўзи қўлланган: iлкi сў – биринчи, олдинги аскар. Бу давр тилида йiгiрмiкi – йигирманчи, отузқi – ўттизинчи тартиб сони ҳам мавжуд.

Қадимги ёдгорликларда бiрiнчi тартиб сони маъносида iлкi сўзи қўлланган: iлкi сў – биринчи, олдинги аскар. Бу давр тилида йiгiрмiкi – йигирманчи, отузқi – ўттизинчи тартиб сони ҳам мавжуд.

-нгi / -нгi, -iнчi, / -iнчi, унчi / -унчi қўшимчаси ҳам эски ўзбек тилида истеъмолда бўлган: сэк(к)iзiнчi, тоқ(қ)узунчi, ўчўнчi, алтiнчi –нч, -iнч / -iнч, -унч / -ўнч шакли ўрхун-энасой ёдгорликларда бўлгандек, хi аср тилида ҳам бу шаклнинг ишлатилганлигини Маҳмуд Қошғарий таъкидлайди. Бу шакл XIII-XIV аср ёзма ёдгорлигида ҳам учрайди.

XIII-XIV асрларгача бўлган ёдномаларда iкiндi шакли ҳам учрайди. Бу ҳолатни Маҳмуд Қошғарий ҳам қайт этади (МК, 1, 158-бет).

-ланчi / -лэнчi шакли ҳам тилимиз тарихида қисман учрайди: бэшлэнчi оғлi, йэтiлэнчi арқада, тоқузланчi айда (Ш. тар).

Эски ўзбек тилида жамловчи сон саноқ сонларга –эв, -элэ, -эвлэн, -эгў, -эгўн аффиксларини қўшиш билан ясалган. –эгў, -эгўн аффикслари XV асргача истеъмолда бўлган: iкэгун намоз қiлалi (таф. 29). Ўчэгўсў тўн сарiға бардiлар (ЎН, 59).

Эски ўзбек тилида жамловчи сон саноқ сонларга –эв, -элэ, -эвлэн, -эгў, -эгўн аффиксларини қўшиш билан ясалган. –эгў, -эгўн аффикслари XV асргача истеъмолда бўлган: iкэгун намоз қiлалi (таф. 29). Ўчэгўсў тўн сарiға бардiлар (ЎН, 59).

Жамловчи сон

-Эв аффикси тарихан –эгў аффиксидан ривожланган. –эвлэн аффикси эв+лэн шаклида ҳосил бўлиб, кейинги давр тили учун хос.

-Эв аффикси тарихан –эгў аффиксидан ривожланган. –эвлэн аффикси эв+лэн шаклида ҳосил бўлиб, кейинги давр тили учун хос.

Мэн ва Муҳаммад кокэлтэш iкал кэлдук (БН. 11). Шул арзу: iкэвлэн қiса, экан тамаша (Фурқ. 1,54).

-элэ аффикси iкэвлэн > iкэвлэ> iкэлэ тарзида ҳосил бўлиб, асосан XV асрдан бошлаб учрайди: iкэлэсiн “биродар” дэрлэр (Нав. МЛ, 185). Машварат эйлэдiлэр тортэлэсi // фикрини сэйлэдiлэр тортэлэсi (ШН, 100).