Tili va adabiyoti universiteti

Sintaktik  parallelizm.  Badiiy  matnda  sintaktik  jihatdan  bir  xil 
shakllangan  gaplar  ko‘p  qo‘llaniladi.  Tilshunoslikda  bunday  qurilmalar 
parallelizm  atamasi  ostida  o‘rganiladi.  Parallelizm  (yunoncha,  parallelos-
yonma-yon  boruvchi)  yonma-yon  gaplar,  sintagmalarning  bir  xil  sintaktik 
qurilishga  ega  bo‘lishi.  Masalan:  Oshxona  taraf  quloq  tutadi.  Darvoza  taraf 
quloq tutadi. Molxona taraf quloq tutadi. Ovoz qaerdan kelyapti – bilolmaydi 
(T.Murod).  «Parallel  birliklarning  asosiy  vazifasi  fikrga  izoh  berish  va,  eng 
muhimi,  unga  tinglovchini  to‘la  ishontira  olishdan  iborat.  Ular  til  uslubiy 
vositalarining  boyishi  manbalaridan  biri  bo‘lib,  poetik  nutqda  ko‘p 
qo‘llanadigan,  eng  mahsuldor  va  ta’sirchan  sintaktik  birlik  hisoblanadi».
164
  
Bir  xil  shakllangan  gaplar  badiiy  nutq  ta’sirchanligini  boyitish  bilan  birga 
ma’noni kuchaytirishga va fikrning batafsil - atroflicha ifodalanishiga, tasvir 
ob’ekti bilan bog‘liq ma’lumotlar fondining kengayib borishiga xizmat qiladi. 
Masalan:  Qo‘shchi  kalondimog‘  –  kalondimog‘  qadam  bosdi.  Kibor  –  kibor 
quloch  otdi.  Kerma  qosh  –  kerma  qosh  boqdi.(T.Murod)  Bu  misolda 
qahramonning  uch  xil  harakati  bir  xil  shakllangan  gaplarda  ifodalangan, 
ya’ni,  qadam  bosmoq  –  quloch  otmoq  –  boqmoq.  Quyidagi  misolda  esa  bir 
harakat  bilan  bog‘liq  ma’lumotlar  fondi  parallel  gaplarda  kengayib  boradi: 
Tom  bosh  –  adog‘ilab  qadamladi.  Vazmin  –  vazmin  qadamladi.  Olislarga 
dono  –  dono  boqib  qadamladi.  Yoki:  Qo‘shchi  qo‘llari  ketida  tag‘in  qadam 
oldi. Mag‘ribga boqib qadam oldi. Mashriqqa boqib qadam oldi.(T.Murod)