Tili va adabiyoti universiteti


avыch shaklida ishlatiladi  (OʻXShL,12).Bu ot qadimgi turkiy tilda “ikki qoʻl shapalogʻi bilan olmoq” ma’nosini anglatgan abu-



Download 6,85 Mb.
Pdf ko'rish
bet118/464
Sana05.06.2022
Hajmi6,85 Mb.
#639528
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   464
Bog'liq
ANJUMANMATERIALLARI.19.11.2020

avыch
shaklida ishlatiladi 
(OʻXShL,12).Bu ot qadimgi turkiy tilda “ikki qoʻl shapalogʻi bilan olmoq” ma’nosini anglatgan
abu-
fe’lidan –
č
qoʻshimchasi bilan yasalgan. Keyinchalik bu soʻz tarkibida quyidagi tovush 
oʻzgarishlari voqe boʻlgan: ikki unli oraligʻidagi 

undoshi
v
undoshiga almashgan: 
abuč > 
avuč. 
Oʻzbek tilida atamaning boshlanishiga 
h
undoshi qoʻshilgan: 
avuč > havuč
(OʻTEL,I,595).


145 
Mahmud Koshgʻariy tadqiq etilayotgan 
känd
leksema xususida quyidagilarni bayon 
qiladi: 
Känd – oʻgʻuzlar va ular bilan yaqin turuvchilar tilida qishloq. Koʻpchilik turklar 
nazdida viloyatdir. Shuning uchun Fargʻonani Özkänd – oʻz shahrimiz deydilar. Samarqandni 
kattaligi uchun Semizkänd – semiz shahar deydilar. Buni forsiylar Samarqand tarzida 
qoʻllaydilar 
(I,330). 
Tärkän
– 
Shosh (Toshkent) ning ismi. Uning asli Tash kand boʻlib, toshdan 
qurilgan shahar demakdir
(I,414). Bu soʻz ilk bor Turfon matnlarida “shahar” ma’nosini 
anglatgan. Ma'lum boʻladiki, qoraxoniylar davrida atama “qishloq”, “viloyat”, “shahar” 
ma’nolarini bildirgan. “Tafsir” asarida 
kend 
(39,17),
 kent 
(61,9) shakllarida “qishloq”, “shahar” 
semalarida ishlatilgan. “Guliston bit turkiy”da
kent 
“shahar” ma’nosida kelgan: 
Bir qul kentgä 
bardï 
(30b1). “Qisasi Rabgʻuziy”da atamaning 
kend, kent
fonetik variantlari koʻzga tashlanadi: 
Yolda kelürdä Aynuš-šams atlïğ bir kend bar erdi 
(96r7)
; Meni bu sïğïrğa mindürgil seniŋ birlä 
kentgä barayïn 
(128v8)

Atama qoʻshma soʻz tarkibida kelgan holatni ham kuzatish mumkin: 
Bağdādğa keldilär xalifağa ayttilar: yana qayturda Semüzkent (Samarqand)gä säkiz yïğačlïq 
yerdin kečib keldük tedilär 
(176r7). Alisher Navoiy asarlarida “qishloq”, “shahar” ma’nolari 
koʻzga tashlanadi (ANATIL,II,108).
Mazkur soʻzning qaysi tilga oidligi xususida turli fikrlar mavjud. Masalan, ayrim 
manbalarda uning sugʻd tiliga mansubligi qayd etiladi [DTS, 290;OʻTIL, II, 353; Qorayev, 
2005:36]. Mahmud Koshgʻariy esa bu haqda shunday yozadi: 
Butun Movarounnahr, 
Yankanddan Sharqqacha boʻlgan oʻlkalarni turk shaharlaridan deb hisoblashning asosi shuki, 
Samarqand, Semizkänd, Taškänd – Šaš, Özkänd, Tünkänd nomlarining hammasi turkchadir. 
Känd turkcha shahar demakdir. Ular bu shaharni qurdilar va shunday nom qoʻydilar. 
Hozirgacha ham shunday kelmoqda. Bu yerlarda forslar koʻpaygach, soʻng ular Ajam 
shaharlari kabi boʻlgan 
(III,164). Qayd etilgan ma'lumotlar Movarounnahrning sanab oʻtilgan 
oʻlkalari turklar tomonidan bunyod etilgani, keyinchalik bu yerlarda forsiyzabonlar nufuzining 
ham oshganligi, joy nomlarining esa forscha atab ketilganidan dalolat beradi [Sodiqov, 
2006:46].“Oʻzbek xalq shevalari lugʻati”da qayd etilishicha, Janubiy Xorazm va Qoramurt 
shevalarida atamaning

Download 6,85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   464




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish