Tili va adabiyoti universiteti

“Кафтан” 
– “qop toʻn”dan kelib chiqqan. Keng-moʻl toʻn ma’nosida. Vamberi, Korsh, 
Dmitrev singari olimlar bu soʻzning turkiychadan oʻzlashganini yoqlaydilar. Rus lugʻatshunosi 
Dal “movutdan tikiladigan uzun etakli erkaklar ustki kiyimi” deb izohlagan. “Devonu lugʻatit 
turk”da bu soʻz qayd etilgan:
qaftan – toʻn, ustki kiyim
[Маҳмуд Кошғарий, 1960: 408]. Navoiy 
asarlari uchun tuzilgan lugʻatlarda xafton (qapton) – 
ustdan kiyiladigan hashamli toʻn; sovut 
ostidan kiyiladigan toʻn
[Навоий асарлари луғати, 1972: 652]deb koʻrsatilganki, bu ham 
fikrimizni dalillaydi.
Rus yerlarida yuzlab yillar davom etgan moʻgʻullar hukmronligi, Oltin Oʻrda 
davlatchiligi, Amir Temur saltanatining moʻgʻul xonliklari hududlariga koʻchishi boʻlgʻusi Rus 
davlatining iqtisodiy tuzumiga jiddiy ta'sir koʻrsatdi. Bu tilda ham oʻz aksini topdi. 
“Шашлык”
– Markaziy Osiyo xalqlarining, avvalo, koʻchmanchi aholining bu taomi shu 
nom bilan ruschaga oʻzlashgan. Odatda u qoʻy goʻshtidan metall yoki yogʻoch shish – sixda 
pishirilgan. “Шашлык” kabob pishirishda ishlatiladigan temir ma’nosidagi 
shish
soʻzidan kelib 
chiqqan. “Devonu lugʻatit turk”da 
sish
shaklida qayd etilgan. Bu soʻz Lutfiyda 
shish
, Navoiyda 
esa hozirgi kundagidek 
six
shakllarida qoʻllangan: 
Andoq soʻrung begimki, ne shish kuysa, ne kabob, 
Ul gʻamzaning soʻziyu, koʻngul sharhi holini.
(Lutfiy) 
Bazmning asbobini qilgʻil nasaq, 
Hozir etub sixu, kabobu tabaq.
(Navoiy) 
Navoiy asarlari tilida “shish” soʻzidan “shishlamoq” Fe’li yasalganini koʻrishimiz 
mumkin: 
Garchi ishq oʻtida koʻnglumni oʻqunggʻa shishlading, 
Garm boʻlmakim, hanuz ne six kuymish, ne kabob.
(Navoiy) 
Turk qardoshlarimizning mana bu maqoli yuqorida alloma shoirlarimiz mahorati bilan 
she'riy shaklga kirgan oʻzimizning oʻzbekona “Six ham kuymasin, kabob ham” maqoliga gʻoyat 
uygʻun boʻlishi bilan ushbu xalq donishmandligi namunasining ham, 
shish 
soʻzining ham turkiy 
xalqlar uchun qadimiy va xosligini koʻrsatadi: “Hem shish yagʻlanmali, hem kebap pishmeli”. 
Bugungi kunda tilimizda faol boʻlgan “suzma”, “qaymoq”, “qatiq”, “qimiz”, “qurut”, 
“qazi”, “yogurt” kabi soʻzlar “Devonu lugʻatit turk”da, tilimizning keyingi bosqichi boʻlgan eski 
oʻzbek tilida, ayniqsa, Alisher Navoiy asarlarida deyarli oʻzgarmasdan uchraydi. Bular 
allaqachon rus tili lugʻat tarkibini boyitgan. Faqat 
yogurt 
rus tilida fonetik ta'sirga koʻproq 
uchragan
.