Tili va adabiyoti universiteti

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.Воробьев В.В., Морозкина Е.А., Фаикуллина Ф.Г. Триада язык-культура-
личность, как основа современной лингвокультурологии. // Вестник Баш.ГУ, 2016, T.21, 
№ 2., S. 355-360; Аиткулова Е.Р., Фаткуллина Ф.Г. Прецендентные феномены как 
элементы региональной идентичности // Вестник Баш.ГУ , 2016, T. 21, №1. − S. 109-114. 
2.Кубрякова Е.С. и др. Краткий словарь когнитивных терминов . М.: Филолф. Ф-т 
МГУ им. М.В.Ломоносова, 1997. – 245 с. − S.58. 
3.Bahriddinova B.M. Oʻzbеkistonda oʻquv lugʻatchiligi: tarixi, lingvistik asoslari va 
taraqqiyot tamoyillari: filologiya fanlari doktori (DSs) diss. – Toshkеnt, 2020. – 212 b. 
4. Рогалева Е.И. Концепции интерактивного учебного словаря
.
Известия ВГПУ, 
2009
. 
https://cyberleninka.ru/article/n/k-kontseptsii-interaktivnogo-uchebnogo-slovarya/viewer 
5.Mеngliyеv B., Xudoybеrdiyеva M. Oʻzbеk tili iboralari oʻquv lugʻati. Toshkеnt: YAngi 
asr avlodi, 2007. 45 b. 
6.Муллагалиева Л.К. Учебный словарь “Реалии русской культуры” как основа 
формирования этнолингвокультурологической компетенции учащихся. Автореф. 
Канд.пед. наук.Уфа, 2002. 26 
7.Нигматова Л.Х. Некоторые проблемы узбекской лексикографии и разработки 
словаря.// Журнал . Вопросы филологии. Ташкент .2020№ 1. S 71-80. 
 
 
Nutqiy mavzularning belgilanishiga doir 
On determining speech topic 
 
Quronov Sa’dullo
*
Annotation:
This article discusses modern language teaching methods, their practical 
application and existing problems. In particular, the problems of teaching the native language in 
our country are compared with foreign methods. 
Key words:
native language, speech topic, linguistic-grammatical topic, language 
competencies, qualification requirements. 
*
filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori, “Jajji akademik” jurnali bosh muharriri 

---

520 
Til – olamni bilish vositasi. Maktabdagi ona tili darslarida tilning ana shu muhim 
xususiyati birinchi darajaga koʻtarilishi zarur. Yaʼni oʻquvchi uni qurshab turgan borliqni 
oʻrganish uchun eng asosiy kommunikativ vosita til ekanini qalban his qilishi, anglashi lozim. 
Aksincha, oʻquvchiga tilning amaliy, funksional jihatlari qolib, uning ichki qonuniyatlari 
oʻrgatilsa va bu maqsadga aylantirilsa, kutilayotgan natijaga erishib boʻlmaydi. Oqibatda, til 
qonuniyatlarini yaxshi bilsa-da, oʻz ona tilidan samarali foydalana olmaydigan avlod 
shakllanadi. 
Yuqoridagi muammoning yechimi sifatida ona tili fanida tilning amaliy xususiyatlarini 
birinchi darajaga koʻtargan holda dars oʻtish maqsadga muvofiq. Bunda oʻquvchidan til 
qonuniyatlariga daxldor bilimlarni chuqur oʻzlashtirish talab qilinmaydi. Masalan, boshlangʻich 
sinf oʻquvchilari tovushlarni unli va undosh turlarga boʻlinishi, ularning sonini bilishi yoki 
undoshlarning jarangli va jarangsiz turlarga ajralishi, ayrim jaranglilarning jarangsiz jufti borligi 
kabi sof grammatik bilimlarni egallashi zarur emas. Bu 8 – 10 yoshdagi bolaning til amaliyotida 
hech qanday rol oʻynamaydi. Albatta, amaldagi darsliklarda fonetika boʻlimi, xususan, jarangli 
va jarangsiz undoshlar bolalardagi savodxonlik koʻnikmalarini shakllantirish maqsadida oʻtiladi. 
Ammo bola soʻzlashuvda ayrim tovushlar “p” aytilgani bilan, yozma nutqda “b” yozilishini 
tushunib olishi uchun “jarangli” yoki “jarangsiz” degan terminlarni bilishi, shunga bogʻliq 
murakkab qoidalarni yod olishi shart emas. Bu kabi savodxonlik malakalarini muayyan matn va 
mashq, shu jumladan, oʻqituvchining sodda tushuntirishlari asosida ham shakllantirish mumkin. 
Tilning amaliy xususiyatlari birinchi darajaga koʻtarilgan darslarda ayni shu jihatlarga eʼtibor 
qaratiladi.
Bu tizimning oʻziga xosligi shundaki, unda ona tili faniga faqat oʻquv predmeti sifatida 
qaralmaydi. Bunda ona tili butun borliqni: tabiatni, jamiyatni, fanlarni, oʻzlikni anglash va 
oʻrganish vositasiga aylantiriladi. Oʻquvchi ona tili fanini oʻzlashtirish jarayonida, uni turli 
ijtimoiy munosabatlarda qoʻllashni oʻrganadi. Matematika, fizika, kimyo, biologiya, geografiya, 
iqtisod, siyosat, jamiyatshunoslik kabi fanlarni oʻzlashtirishda til omilini his qiladi. Kelgusida 
oʻzi muayyan soha mutaxassisiga aylanganida maktabda olgan bilimlari evaziga oʻzbek tilida ish 
yuritishga, 
nutq 
soʻzlashga, 
maqola 
yozishga, 
muhimi, 
oʻzbek 
tilida 
fikr 
ifodalashda qiynalmaydi. 
Til qonuniyatlarini oʻrgatishni maqsad qilgan amaldagi tizimda dars mavzulari, tabiiyki, 
til grammatikasi nuqtayi nazaridan aniq tartib boʻyicha tuzib chiqiladi. Masalan, “Maʼnodosh 
soʻzlar”, “Gapda soʻzlarning bogʻlanishi”, “Feʼl kesim va ot kesim”, “Ega ergash gapli qoʻshma 
gaplar” va h.k. Tilni amaliy jihatdan oʻrgatishga qaratilgan tizimda esa aksincha, mavzular til 
omilining muayyan ijtimoiy vaziyatlarda qoʻllanilishi nuqtayi nazaridan tanlanadi. Bunday 
mavzu turlarini, shartli ravishda, nutqiy mavzular deb atash mumkin. Quyidagi jadvalda nutqiy 
mavzulardan ayrim namunalarni berib oʻtamiz: