Tili va adabiyoti universiteti

II.
LINGVISTIK
 
DASTURIY
 
TA’MINOTLAR
Quyida tilshunoslar uchun axborot tizimlari vazifasini bajaruvchi koʻp tilli ma’lumotlar 
bazalarining ayrimlari bilan tanishib chiqamiz.
Koʻp tilli ma’lumotlar bazalari va dasturiy ta’minotlar turli tillar, til birliklari, dunyo tillarining 
xususiyatlari va hodisalarni tasniflash uchun samarali uskuna vazifasini bajaradi. Bunday 
lingvistik uskunaga “Global leksikostatistik ma’lumotlar bazasi”ni misol sifatida keltirish 
mumkin [1]. Ushbu ma’lumotlar bazasi dunyo tillarining asosiy soʻz boyligini oʻzaro solishtirish 
uchun muhim manbalardan biri sanaladi. Bu shvedlar roʻyxatidagi umumiy soʻzlarning foiz 
nisbati asosida dunyo tillarining oʻzaro munosabatlarini oʻrganish uchun tilning lugʻat boyligini 
yagona tizimini shakllantirishga moʻljallangan. Shunga asoslanib, dasturiy ta’minot tizimida 
dunyo tillarining genealogik daraxti tasniflangan. 
Tillar tipologiyasi mutaxassislari uchun yaratilgan dasturiy ta’minotga namuna 
sifatida universal grammatikani ifodalovchi “Dunyo tillari”ni namuna sifatida qayd etish joiz [2]. 
Ushbu dasturiy ta’minot neyron tarmoqlarni oʻz ichiga olgan zamonaviy axborot 
texnologiyalaridan foydalangan holda tillarning oʻzaro munosabatlarni solishtirish uchun 
funksional imkoniyatlarga ega. Mualliflar oʻxshashlik oʻlchovini hisoblash orqali atributlar 
toʻplamlari asosida mos kelish usulidan foydalanganlar. Tillarning oʻxshashligini baholovchi 
algoritmi ikkilik mantigʻiga yoʻnaltirilgan, chunki tilda ba’zi bir atributlar mavjud boʻlsa, 
ba’zilarida mavjud boʻlmaydi.
Geografik axborot tizimlari bilan lingvistik texnologiyalarning birlashtirganligi tadqiqot 
dasturlarining samaradorligini oshirishga xizmat qiluvchi funksiyalar toʻplami sifatida qarashga 
imkon beradi. Bunday xizmat turlaridan biri sifatida A.V.Dibo rahbarligidagi bir guruh rus 
turkologlar tomonidan tuzilayotgan “Turkiy tillar uchun xaritalar” [3] nomli loyihani keltirish 
oʻrinli. 1-rasmda koʻrsatilgan. 
Bunday integratsiyaning yana bir namunasi sifatida 55 ta ishchi guruh tomonidan toʻplangan 
tillarning strukturaviy (fonologik, grammatik, leksik) xususiyatlari uchun ma’lumotlar bazasini 
oʻz ichiga qamrab oluvchi “Dunyo tillari tuzilishlarining xaritasi -WALS" xizmatidir [4]. Ushbu 
atlasning turkiy tilga xos analogi – Tatariston Fanlar akademiyasining Amaliy Semiotika 
institutida ishlab chiqilayotgan “Tatar tili shevalarining elektron atlasi” hisoblanadi [5, 6]. Ushbu 
sayt xizmati 2-rasmda keltirilgan. 

---

378 
Shakl 2. Tatar dialektlarining elektron atlasi
Ushbu tadqiqotlar natijasida shunday xulosaga kelish mumkinki, koʻrsatib oʻtilgan tizimlardan 
tashqari bir vaqtning oʻzida toʻliq ma’lumot tizimiga aylanadigan va koʻplab mutaxassislarning, 
ayniqsa, tilshunoslik boʻyicha umumiy lingvistik asosda ishlashga imkon beruvchi ilmiy axborot 
tizimi hali ham yaratilgan emas. Biroq Yevropa tillari uchun bu kabi lingvistik platformalarning 
oʻnlab turlarini uchratishimiz mumkin. Bu esa ushbu maqolada keltirilgan dasturiy ta’minot 
platformasini yaratishning dolzarbligini koʻrsatadi.