Tili va adabiyoti universiteti



Download 6,85 Mb.
Pdf ko'rish
bet137/464
Sana05.06.2022
Hajmi6,85 Mb.
#639528
1   ...   133   134   135   136   137   138   139   140   ...   464
Bog'liq
ANJUMANMATERIALLARI.19.11.2020

 
 
Tarixiy leksikani oʻrganishda“Devoni hikmat” asarining oʻrni 
The role of “Devoni hikmat” in studying historical vocabulary 
Berdiyev Husan Xolnazarovich
*
Annotation:
This article discusses the problems and issues related to the in-depth 
analysis of the importance of Devoni Hikmat in the studying of historical vocabulary. The 
spelling of words used in proverbs, the occurrence of suffixes in different forms, the lexical-
semantic scale of the use of individual words and the compatibility of the content of the text are 
analyzed on the basis of 1991 and 1992 editions of the work. 
Key words: 
historical vocabulary, Turkic languages, dialects, language levels, proverbs, 
publications.
 
Mavzu bayoniga oʻtishdan avval ayrim masalalarga munosabat bildirish oʻrinli koʻrinadi. 
Hikmatlarning gʻoyaviy-falsafiy, ma’naviy-ma’rifiy, adabiy-estetik tomonlari haqida qator 
tadqiqotlar yaratilayotgan ekan, shubhasiz, til xususiyati ham tadqiq etilmogʻi lozim. Zero, 
hozirgi paytda bu masala muhim boʻlib, nashrlardagi noaniqliklar, tekistologik xatolar kabilarga 
barham berishga ham asos boʻladi. 
Ahmad Yassaviy, tadqiqotchilar e’tirof etganlaridek, turkiy tasavvuf adabiyotining 
asoschisi. U ma`naviy komillikka doir gʻoyalarni she’riy yoʻlda bitilgan «Hikmatlar»ida bayon 
etgan. Manbalarning guvohlik berishicha, Xoja Ahmad Yassaviy nafaqat tariqat asoschisi – piri 
murshid sifatida, balki yirik hikmatgoʻy shoir sifatida ham keng miqyosda tanilgan. Chunonchi, 
turk olimi M.F.Kupruluzodaning e’tirofiga koʻra, «Ahmad Yassaviy haqidagi manqabalar 
*
Samarqand iqtisodiyot va servis instituti O‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi mudiri, PhD; 
rustam_berdiyev1996@mail.ru
 


162 
(ma’lumotlar – X.B.) turklarning uch yirik jugʻrofiy mintaqasiga yoyilgan. Turkiston va 
Qozogʻiston (markaziy va sharqiy mintaqa), Edilboʻyi (shimoliy mintaqa), Anadulu va Rumeli 
(gʻarbiy mintaqa) hisoblanadi [Kupruluzoda, 1997: 26]. Adabiyotshunos I.Haqqulov 
tadqiqotlarida Ahmad Yassaviy «Devoni hikmat» kitobi bilan jahonning bir necha 
mamlakatlarida ma’lum va mashhur boʻlgani haqida ma’lumotlar berilgan [Haqqulov, 1989: 3]. 
Ma’lumki, istiqlol yillarida buyuk bobokalonimiz merosini xalqqa etkazish borasida quvonarli 
ishlar amalga oshirildi-hikmatlarning iste’moldagi (imlodagi) nashrlari e’lon qilindi. Bu boradagi 
ijobiy harakatlar yana-da rivojlantirilishi lozim. Qilinajak ishlardan biri esa nashrlardagi 
bahstalab masalalarga barham berish bilan bogʻliqdir. Bular hikmatlar tilida turli elementlarning 
koʻzga tashlanishi, ularda fonetik, orfografik, leksik, grammatik chalkashliklarning uchrashida 
koʻrinadi. 
Bunday holatlarni tuzatish uchun nashrlarda uchraydigan quyidagi kabi tekstologik 
tekshirishlarga muhtoj oʻrinlarni jiddiy tekshirish va matn mazmuniga mos tarzda leksik 
birliklarning aniqligiga erishish lozim boʻladi.
 
Ma’lumki, bugungi mumtoz ilmiy va adabiy merosimizni oʻrganish, uning butun 
mazmuni-yu nafosati bilan oʻquvchiga yetkazish eng dolzarb muammolardan sanaladi. 
Binobarin, ularni asl nusxa darajasida nashrga tayyorlash va chop etish lozim. Qolaversa, 
matnshunoslik ilmining talablari ham shuni taqozo qiladi. Afsuski, mustaqilligimizning ilk 
davrida klassik ma’naviyatimizga tashnalik va uni imkon qadar tezroq oʻquvchilarga yetkazishga 
boʻlgan intilish natijasi oʻlaroq nashr etilgan qoʻlyozmalarda jiddiy xato va kamchiliklar 
uchraydiki, ularni bartaraf etish bugungi kunning ayni muddaosidir. 
«Hikmatlar»ning 1991, 1992-yillarda chop etilgan variantlarini koʻzdan kechirganimizda 
ayrim fonetik, orfografik, leksik, grammatik, stilistik xatolar kuzatiladi. Bular asosan 
quyidagilar: 
1.
Fonetik sathda: 1) unli va undosh tovushlarning har xil yozilishi: o-a, i-ye, / oning-
aning, tasbih-tasbeh / : p-b / topti-tobdi / : ya-yo, yu-yu / suya-suyor, teyu-teyu/. 
2. Kelishik va ayrim soʻz turkumlari qoʻshimchalarining notoʻgʻri qoʻllanishi: dorga-dorda, 
oʻlim-ulum; 
Bunday fonetik chalkashliklar hatto bir bayt doirasida ham uchraydi: 
Soʻfi boʻlibon, sof boʻl, ey bandai Alloh. 
Soʻfi boʻlib, ul yolon dami oʻynasa behroq / 1992, 12-bet/
3. Leksik sathda: tansuq, idlanmas, idi, istayu /1992, 10-she’r / kabilar. Tadqiqotchilar 
aytmoqchi, qaysi tilga mansubligi munozarali boʻlgan soʻzlar ham uchraydi. Masalan, quyidagi 
baytlarda: «sobit» va «zobit» soʻzlarining qoʻllanishiga e’tibor qiling: 
Qul Xoja Ahmad, qulluq ichra sobit boʻlsam, 
Zokir boʻlib, zikrin aytib rabbim desam [Yassaviy, 1991: 156]. 
Qul Xoja Ahmad, qulluq ichra zobit boʻlsam, 
Zikr aytib, zokir boʻlib, rabbim desam [Yassaviy, 1992: 156]. 
Koʻrinadiki, bunda ikkinchi misra tarkibidagi soʻz almashishlari (

Download 6,85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   133   134   135   136   137   138   139   140   ...   464




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish