162
(ma’lumotlar – X.B.) turklarning uch yirik jugʻrofiy mintaqasiga yoyilgan. Turkiston va
Qozogʻiston (markaziy va sharqiy mintaqa), Edilboʻyi (shimoliy mintaqa), Anadulu va Rumeli
(gʻarbiy mintaqa) hisoblanadi [Kupruluzoda, 1997: 26]. Adabiyotshunos I.Haqqulov
tadqiqotlarida Ahmad Yassaviy «Devoni hikmat» kitobi
bilan jahonning bir necha
mamlakatlarida ma’lum va mashhur boʻlgani haqida ma’lumotlar berilgan [Haqqulov, 1989: 3].
Ma’lumki, istiqlol yillarida buyuk bobokalonimiz merosini xalqqa etkazish borasida quvonarli
ishlar amalga oshirildi-hikmatlarning iste’moldagi (imlodagi) nashrlari e’lon qilindi. Bu boradagi
ijobiy harakatlar yana-da rivojlantirilishi lozim. Qilinajak ishlardan biri esa nashrlardagi
bahstalab masalalarga barham berish bilan bogʻliqdir. Bular hikmatlar tilida turli elementlarning
koʻzga
tashlanishi, ularda fonetik, orfografik, leksik, grammatik chalkashliklarning uchrashida
koʻrinadi.
Bunday holatlarni tuzatish uchun nashrlarda uchraydigan
quyidagi kabi tekstologik
tekshirishlarga muhtoj oʻrinlarni jiddiy tekshirish va matn mazmuniga mos tarzda leksik
birliklarning aniqligiga erishish lozim boʻladi.
Ma’lumki, bugungi mumtoz ilmiy va adabiy merosimizni oʻrganish, uning butun
mazmuni-yu nafosati bilan oʻquvchiga yetkazish eng dolzarb muammolardan sanaladi.
Binobarin, ularni asl nusxa darajasida nashrga tayyorlash va chop etish lozim. Qolaversa,
matnshunoslik ilmining talablari ham shuni taqozo qiladi. Afsuski,
mustaqilligimizning ilk
davrida klassik ma’naviyatimizga tashnalik va uni imkon qadar tezroq oʻquvchilarga yetkazishga
boʻlgan intilish natijasi oʻlaroq nashr etilgan qoʻlyozmalarda jiddiy xato va kamchiliklar
uchraydiki, ularni bartaraf etish bugungi kunning ayni muddaosidir.
«Hikmatlar»ning 1991, 1992-yillarda chop etilgan variantlarini koʻzdan kechirganimizda
ayrim fonetik, orfografik, leksik, grammatik, stilistik xatolar kuzatiladi.
Bular asosan
quyidagilar:
1.
Fonetik sathda: 1) unli va undosh tovushlarning har xil yozilishi: o-a, i-ye, / oning-
aning, tasbih-tasbeh / : p-b / topti-tobdi / : ya-yo, yu-yu / suya-suyor, teyu-teyu/.
2. Kelishik va ayrim soʻz turkumlari qoʻshimchalarining notoʻgʻri qoʻllanishi: dorga-dorda,
oʻlim-ulum;
Bunday fonetik chalkashliklar hatto bir bayt doirasida ham uchraydi:
Soʻfi boʻlibon, sof boʻl, ey bandai Alloh.
Soʻfi boʻlib, ul yolon dami oʻynasa behroq / 1992, 12-bet/
3. Leksik sathda: tansuq, idlanmas, idi, istayu /1992, 10-she’r / kabilar. Tadqiqotchilar
aytmoqchi, qaysi tilga mansubligi munozarali boʻlgan soʻzlar ham uchraydi. Masalan, quyidagi
baytlarda: «sobit» va «zobit» soʻzlarining qoʻllanishiga e’tibor qiling:
Qul
Xoja Ahmad, qulluq ichra sobit boʻlsam,
Zokir boʻlib, zikrin aytib rabbim desam [Yassaviy, 1991: 156].
Qul Xoja Ahmad, qulluq ichra zobit boʻlsam,
Zikr aytib, zokir boʻlib, rabbim desam [Yassaviy, 1992: 156].
Koʻrinadiki, bunda ikkinchi misra tarkibidagi soʻz almashishlari (
Do'stlaringiz bilan baham: