163
1991-yil nashrida:
Avval
alast birabbikum dedi xudo,
Qolu balo debon ruhlar qildi sado.
Yigʻlab kelduk ishqingga jumla gado,
Lutf aylasang yuz ming osiy xandon erur.
1992-yil nashrida:
«Alast-bi-rabbikum» dedi xudo,
Qolu balo debon ruhlar qildi sado.
Yigʻlab kelduk ishqingga jumla gado,
Lutf aylasang yuz ming osiy xandon erur.
Xullas, «Hikmatlar» variantlarini qiyoslab oʻrganish ular
ustida jiddiy tekstologik
tekshirish lozimligini koʻrsatdi. Chunki ma’naviyatimiz peshvolaridan boʻlgan ulugʻ allomaning
kalomlarini aslicha berish uning asarlaridagi oʻquvchini chalgʻituvchi oʻrinlardan xalos etadi.
Til va adabiyotimiz tarixini oʻrganishda muhim oʻrin tutadigan asarlar sirasida “Devoni
hikmat”ning
oʻrni
masalasida
fanda
allaqachonlar
fikrlar
bildirilgan.
Oʻzbek
adabiyotshunosligida XX asr boshlarida yaratilgan ba’zi tadqiqotlarda mazkur masala xususida
ham ilmiy ahamiyatga molik fikrlar bayon qilingan [Fitrat,1994: 33-38). Ammo bu kuzatishlar
hikmatgoʻy shoirlar va ular merosini oʻrganish borasidagi dastlabki ma’lumotlardan iborat edi.
Toʻgʻri, shuning uchun boʻlsa kerak, ba’zi ijodkorlar shaxsi haqida birmuncha taxminiy
mulohaza ham bildirib oʻtilgan [Fitrat,1994:36-37]. Shu oʻrinda aytish joizki, yaqin yillarda olib
borilgan tadqiqotlarda bu taxminning haqiqatda toʻgʻri ekani e’tirof etildi [Abdullayev, 2000:
17].
Adabiy tilining eng qadimgi davrdan hozirgacha boʻlgan taraqqiyot bosqichlari
tarixiy-qiyosiy asosda tadrijiy tahlil etilgan manbalarda Ahmad
YAssaviy merosining til
rivojida tutgan oʻrni Mahmud Koshgʻariy, Yusuf Xos Hojib (va b.) soʻz san’atkorlari ijodi
bilan birgalikda tilga olinishi bejiz emas. Toʻgʻri, “Devoni hikmat”ga mutafakkir izdoshlarining
ijod namunalari ham kiritilgan. Natijada, hikmatlar tili va uslubida ma’lum oʻzgarishlar hosil
boʻlgan.
Adabiy tilning xalq tili boyliklari asosida shakllanishida “Devoni hikmat”ning oʻrni
muhimligi turkiy tillar tasnifi borsidagi tadqiqotlarda ham oʻz aksini topgan. Chunonchi, N.A.
Baskakov tasnifida turk tillarining Gʻarbiy xun tarmogʻi qarluq tillari
guruhiga kiritiladi va
qarluq-xorazm guruhini tashkil etuvchi qoraxoniy-xorazm tili masalasida Ahmad Yassaviy
merosi alohida qayd etiladi [Tursunov va b., 1995: 24]. Asarning tili haqida bildirilgan fikrlar
turlichadir.
Jumladan, A.K. Borovkov Yassaviy hikmatlari qarluq-uygʻur tilida yozilgan
boʻlib, «Qutadgʻu bilig» tiliga yaqinlashmaydi, deb ta’kidlasa, G. Vamberi
hikmatlar tili
Qoʻqon xonligi dialektiga asoslangan, deydi. Olim Koʻprulizoda Ahmad Yassaviyni argʻu
urugʻining vakili deb, uning tilida qisman oʻgʻuz tili ta’siri bor va hikmatlar tili «Qutadgʻu
bilig» asariga yaqin turuvchi til deb koʻrsatadi [Tursunov va b., 1995:81].
Prof.I.Haqqul Alisher Navoiy «Nasoyim ul-muhabbat» asarida keltirilgan quyidagi she’ri
parcha haqida toʻxtalib, hikmatlarning til xususiyati haqida turli shubha-gumonga boraverish
unchalik ham toʻgʻri emasligini aytadi:
Do'stlaringiz bilan baham: