Tili va adabiyoti universiteti

Foydalanilgan adabiyotlar:
 
1.
Заҳириддин Муҳаммад Бобур. Бобурнома. – Тошкент: Шарқ, 2002. – 336 б. –32 
б. Зарварақ. 
2.
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. – Москва: Рус тили, 1981. – II т. – Б. 79. 
3.
Алишер. Садди Искандарий. Хамса. – Тошкент: Адабиёт ва санъат нашриёти, 
1986. – Б. 328. 
4.
Ўзбекистон миллий энциклопедияси. – Тошкент: Ўзбекистон миллий 
энциклопедияси, 2003. – 6-ж. – Б. 618.
5.
Жалилов С. Фарғона водийсининг суғорилиш тарихидан. – Тошкент: Фан, 1977. 
– Б. 24. 
6.
Древнетюркский словарь. – Ленинград: Наука, 1969. – С. 354. 
7.
Абулғозий. Шажарайи турк. – Тошкент: Чўлпон, 1992. – Б. 35.
 
“Devonu lugʻotit turk” va oʻzbek tili shevalari 
“Devonu lugʻotit turk” and uzbek dialects 
Abdushukurov Baxtiyor Boʻronovich

 
 

Filologiya fanlari doktori, Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti, O‘zbek 
filologiyasi fakulteti dekani; e-mail: [e-mail]. 

---

144 
Annotation:
The article shows the closeness and difference between the words used in 
the "Devonu lugʻotit turk" language and dialects based on the comparative analysis method. 
Variants of the dialect words used in the manual sources, in the works of scientists are also 
mentioned and an explanation of each word is given. It was also explained in what sense the 
dialect words used on the basis of phonetic change are used in the regions.
Key words:
 dialects, comparative analysis method, manual sources, phonetic change. 
 
Ma’lumki, mutaxassislar tomonidan zamonasining buyuk olimi sifatida e’tirof etilgan 
Mahmud Koshgʻariy “Devonu lugʻotit turk” asarida tilshunoslikning koʻplab sohalarini qamrab 
oldi. Unda turkiy tillar, xususan, oʻzbek tilining fonetik, leksik, grammatik, dialektal 
xususiyatlariga doir muhim ma'lumotlar aks etgan.Qolaversa, til tarixini oʻrganish, uning eski 
holatidan voqif boʻlish qadimgi qoʻlyozmalarni qiyosiy jihatdan tadqiq etish, ular orasidagi 
yaqinlik va farqlarni aniqlash yordamida olib boriladi. Aytish joizki, “Devonu lugʻotit turk” 
obidasi yaratilganiga qariyib oʻn asr boʻlayapti. Shu bois, tilda oʻzgarishlar yuz bergani tabiiy. 
Chunki bu vaqt mobaynida til oʻzining taraqqiyot qonuniyatlariga muvofiq fonetik, leksik, 
morfologik, sintaktik jihatdan oʻzgarishga uchragan, takomillashgan, boyigan. “Devonu lugʻotit 
turk” asari leksikasining bugungi oʻzbek shevalariga munosabati boʻyicha olib borgan 
kuzatishlarimiz yodnoma tili bilan shevalarda qoʻllanilgan soʻzlar oʻrtasida yaqinlik va ba'zi 
farqlar borligini, lekin bu ularni bir-biridan ayiruvchi emas, balki yaqinligini ifodalovchi 
tafovutlar ekanini koʻrsatdi. Buni quyida amalga oshirilgan qiyosiy tahlil jarayonida ham 
kuzatish mumkin.
Berlin toʻplamidan joy olgan uygʻur yozuvidagi manbalar hamda XI asr yodgorliklari, 
xususan, “Devonu lugʻotit turk” asarida 
ayaq
“qadah, jom” tushunchasini ifodalagan:
Bu ayaqnïŋ 
yaruqï bar – 
bu qadahning yoriqi bor (DTS,27).“Qisasi Rabgʻuziy” yodnomasida