Tili va adabiyoti universiteti

birlik – koʻplik.
Fe’lning birinchi va ikkinchi shaxs birlik va koʻplik guruhlari yana qarama-qarshi 
zidlanishdan iborat ikki ichki guruhlarga ajraladi (tag guruhlar). 
Fe’lning shaxs va sonda tuslangan shakllari tizimi shu shakllarning ifodalanishi 
xususiyatga koʻra, yuqorida aytilganidek, grammatik jihatdan qarama-qarshi yana ikki guruhga 
ajraladi: 1) markerli va 2) markersiz.
Birlik Koʻplik
oʻqidim//bordim oʻqidik//bordik 
oʻqiding//bording oʻqidingiz//bordingiz(lar) 
oʻqidi//bordi oʻqidi(lar)//bordi(lar) 
keldim//oldim keldik//oldik 
*
Professor, Xo‘jand davlat universiteti, berdialiev 39@ mail.ru. 

---

17 
kelding//olding keldingiz(lar)//oldingiz(lar) 
keldi//oldi keldi(lar)//oldi(lar) 
Misol uchun keltirilgan fe’l shakllari va ularning morfem-morfologik tarkibidan 
seziladiki, fe’llarning 1-shaxs oʻtgan zamon shakllari 
-m
(birlikda) va 
-k
(koʻplikda) shakliy-
vazifaviy unsurlari yordamida hosil boʻladi: oʻqidim//oʻqidik, bordim//bordik. Bunday fe’llarga 
xos 2-shaxs shakllarining hosil boʻlishida 
-ng
(birlik) va 
-iz
(koʻplik) shakliy-vazifaviy unsurlari 
ishtirok etadi: oʻqiding//bording – oʻqidingiz//bordingiz. 
Oʻtgan zamon fe’llarining 2-shaxs koʻpligi 
“-iz”
affiksli shaklga
“-lar”
qoʻshimchasini 
pleonastik tarzda (oʻzbek tilining sinxron holatiga koʻra, 
“-iz” 
va
“-lar”
vazifadosh 
qoʻshimchalardir) qoʻshish bilan ham yasaladiki, bu shakl koʻproq dialektal xarakter kasb etadi. 
Shu fe’llarning 3-shaxs ma’nolari markersiz (qoʻshimchasiz) ifodaga ega boʻladi. Fe’lning 
oʻtgan zamon shakli (bordi//keldi//oldi va h.k.) uning 3-shaxsi shakliga teng keladi: zamon va 
shaxs-son ma’nolari bir shakliy-vazifaviy unsur 
-di
affiksi zimmasiga qorishiq holda yuklanadi, 
negaki shaxs-son ma’nosining oʻzigagina xoslangan alohida, maxsus, morfem unsuri boʻlmaydi