Tili va adabiyoti universiteti

bu
gaplarni 
oʻsha 
rejalarning amalga oshmay qolishi qoʻrquvidan ezilib 
aytdi.
(Z.A’lam. «Afandining qirq bir pashshasi») 
2. Yaqin va uzoq masofadagi shaxs, narsa-predmetlar belgi-xususiyatini koʻrsatuvchi 
olmoshlar oʻzaro zidlanadi: 
bunday (bunaqa, bundoq) ↔ unday (unaqa, undoq); shunday
*
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti tayanch doktоranti, e-mail: 
[e-mail] 

---

105 
(shunaqa, shundoq) ↔ unday (unaqa, undoq);mana bunday (mana bunaqa) ↔ ana unday 
(ana unaqa);mana shunday (mana shunaqa) ↔ ana unday (ana unaqa). 
Misollarni qiyoslang: 
1.
U
 tomondan togʻ ortidan quyosh koʻtarilyapti
. (S.Ahmad. «Jimjitlik») 
–
Bu
 tomondan siz 
toqqa koʻtarilyapsiz. 
(S.Ahmad. «Jimjitlik»)
2.
Bu 
ham 
oʻshalardan 
edi.
(S.Ahmad. «Jimjitlik») 
 
Ba’zi koʻrsatish olmoshlari qoʻshma gaplar tarkibida nisbiy soʻz vazifasida kelib, soʻroq, 
belgilash, boʻlishsizlik olmoshlari bilan zidlanish munosabatiga kirishadi. Bunday zidlanish 
ergashgan qoʻshma gaplar tahliliga oid ilmiy manbalarda qayd etilgan.[Нурмонов А., 
Маҳмудов Н., Аҳмедов А., Солихўжаева С., 1992: 251] [Маҳмудов Н., Нурмонов А., 1995: 
178-180] 
Qiyoslang: 
kim (kimki) – u (oʻsha), har kimki – u (oʻsha), hech narsa – u (oʻsha), qancha –
shuncha 
kabilar
.
Belgilash olmoshlari shaxs, narsa-predmet, belgini biror xususiyati boʻyicha ajratib yoki 
jamlab, umumlashtirib koʻrsatish vazifasini bajaradi.[Шоабдураҳмонов Ш., Асқарова М., 
Ҳожиев А., Расулов И., Дониёров Х., 1980: 311] [Турсунов У., Мухторов Ж., Раҳматуллаев 
Ш., 1992: 311 ] Bu olmoshlar shaxs, narsa-predmet, belgini ajratib yoki jamlab, umumlashtirib 
koʻrsatish jihatidan farqlanib, shu belgisi asosida oʻzaro zidlik munosabatiga kirishadi. Bunday 
zidlikni quyidagicha tasvirlash mumkin: shaxs, narsa-predmet, belgini umumlashtirib 
koʻrsatuvchi va shaxs, narsa-predmet, belgini ajratib koʻrsatuvchi olmoshlar zidlanishi:
 hamma 
(barcha, bari)↔ har kim (har kimsa), hamma (barcha, bari) ↔ har nima (har narsa), hamma 
(barcha, bari) ↔ har qanday (har qanaqa.)
Qiyoslang: Masalan: