Tili va adabiyoti universiteti

 
Key words
:
 
metaphor, lexeme, figurative expression, adjective, 
 
polysemy. 
 
She’riyatni, umuman, badiiyatni metaforalarsiz tasavvur etish qiyin. Antik davrlardan 
buyon metafora keng tushuncha va ulkan vazifalarni bajarib kelgan. Bugungi davrga kelib oddiy 
badiiy tasvir vositasi darajasiga tushib qoldi. Metafora – ham tilshunoslik, ham 
adabiyotshunoslik sohalarida birdek xizmat qiluvchi faol tasviriy vositadir. Nasriy va she’riy 
matnlarda metaforaning voqelanishiga doir bir qator ilmiy izlanishlar olib borilgan. Oʻzbek 
adabiyotidagi koʻplab ijodkorlarning metafora hosil qilish mahorati tadqiq qilingan.
XX asr oʻzbek adabiyotining yorqin vakili – Shavkat Rahmon oʻzining boshqa shoir va 
yozuvchilarga oʻxshmagan ifoda usuliga ega. Uning she’rlarida tasvir va ta’sir noana’naviydir. 
Mazkur oʻziga xoslik, jozibadorlik, quymalik nima bilan bogʻliq ekanligi, shoirning metaforadan 
foydalanish mahorati, yangi badiiy tasvir vositalarini hosil qilish, leksik-grammatik vositalardan 
foydalanish usullari, Sh.Rahmon she’riyatining originalligini ta’minlashda metafora va uning 
turlarining hissasini oʻrganish dolzarb mavzu hisoblanadi. She’r – qiyoslash oʻxshatishlar 
hosilasi oʻlaroq metaforasiz jozibali boʻlmaydi. Olimlar tomonidan bu hodisa, chuqur va 
atroflicha oʻrganilgan. Biroq, har bir ijodkor metaforadan oʻziga xos tarzda foydalanadi. Mazkur 
hodisa jahon tilshunos va adabiyotshunoslari tomonidan turli kontekstlarda, asosan, prozaik 

---

472 
asarlar misolida oʻrganilgan [Bиноградов, 1980: 226], badiiy tasvir vositalari lingvostilistik 
[Боймирзаева, 2004: 7], lingvopoetik [Маҳмудов, 1987: № 4] nuqtai nazardan atroflicha 
tadqiqi qilingan. Ammo Shavkat Rahmon she’riyati misolida metaforani hosil qiluvchi leksik-
grammatik vositalarning oʻziga xos xususiyatlari alohida tadqiq etilmagan. Metaforaning 
zamonaviy oʻzbek she’riyatidagi oʻziga xos xususiyatlarini ifodalovchi grammatik birliklar 
maxsus oʻrganilmagan. 
Shavkat Rahmon she’riyatida sifat, fe`l soʻz turkumiga doir soʻzlarga qaraganda metafora 
hosil qilishda ot soʻz turkumi kammahsul
hisoblanadi. Shunday boʻlsa-da, bu borada shoirning 
metafora yaratish mahorati, mavjudlaridan foydalanish uslubi ba’zan boshqalarnikidan ancha 
farq qiladi: 
//