Tili va adabiyoti universiteti

Absolyut
soʻzi ingliz diplomatiyasi orqali bizga kirib kelgan va u konteksga qarab 
koʻp ma’nolilik hosil qilishi mumkin.
1. Soʻzsiz mutlaq: 
Tez orada Italiyani bir partiyali absolyut diktatura davlatga 
aylantirishdi. 
2. Toʻla. Bu ma’no ham konteksda valentlik hosul qilish orqali hosil boʻladi. 
Skandias a 
absulute trust and discretionary trust at glance. Absolute veto – toʻla veto. For our Ambassador
to propose joint use of the base in Gibraltar would give Spain an absolute veto over 
everythink... 
Accede – qoʻshilmoq 1. Biror lavozimni egallamoq 
Masalan: 
Ushbu tashkilotga qoʻshilish Oʻzbekiston uchun foydali deb oʻylayman
. (BBC 
oʻzbek tilidagi xabarlardan) 
2. Ish, gap, muomalada usta, mohir kishi.
Masalan, 
juda diplomat boʻlib ketibsizku. Sohibqiron juda mohir diplomat boʻlgan
(Fan va 
turmush) 
Diplomat II. Kichik chemodan shaklida ishlangan, qulflanadigan portfel. 

---

343 
Diplomatik 1. Davlatning chet mamlakatlar bilan boʻladigan rasmiy munosabatlari va
diplomatiyaga oid. Diplomatik akt. Diplomatik aloqa. Diplomatik munosaqbat. 
Koʻchma. Chuqur va nozik oʻylab, ehtiyotkorlik bilan aytilgan yoki qilingan. Diplomatik 
javob. 
Shunday boʻlsa ham diplomatik ravishda xotini va qizi orqali ochiqdan-ochiq Saidiyga 
bildirar edi.

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi, 2006; 624

Diplomatik hujjatlarning shakli, tashqi koʻrinishi qanchalik muhim boʻlmasin, diqqat 
e’tibor asosiy qismga, uning mazmuniga qaratilmogʻi lozim. Fikrni aniq, toʻgʻri, mantiqiy izchil 
asosli hamda ikkinchi tomonning xususiyatlarini hisobga olgan holda bayon etish zarur. Ushbu 
hajjatlarda, noaniqlik, davlatlarni notoʻgʻri koʻrsatish boʻlmasligi lozim. Chunki uni keyin 
toʻgʻirlab yozish yoki alohida ma’lumot berish mumkin emas. 
Diplomatik yozishmalar tashqi ishlar vazirliklari tomonidan shu mamlakatning davlat 
tilida olib boriladi va biror xalqaro tildagi tarjimasi ilova qilinadi. Elchixonalar, konsulliklar ham 
oʻz yozishmalarini oʻz davlat tilida yoki oʻzlari faoliyat yuritayogan mamalakatning davlat tilida 
olib borishlari kerak. Dilomatik hujjatlarda soʻzga e’tibor juda kuchli boʻlmogʻi lozim. Uning tili 
sodda va ravon boʻlib, koʻchma ma’nolardan xoli boʻlmogʻi, soʻz mazmun bilan mutlaqo mos 
boʻlmogʻi, undan boshqacha ma’no anglatilmasligi kerak. “Kosa tagida nim kosa” qabilidagi 
ifodalarga diplomatik hujjatlarda oʻrin yoʻq. Agar soʻz ma’nosida qandaydir ma’no nozikligi
yoki mavhumlik boʻlsa, yaxshisi uni boshqa soʻz bilan almashtirilgani ma’qul. Shuning uchun 
ham, diplomatik terminlarning ma’nosini bilish, ularning qoʻllanilish oʻrinlari haqida aniq 
ma’lumotlarga ega boʻlish diplomatlar uchun ham, katta ahamiyat kasb etadi. Diplomatik 
terminologiya va adabiy til soʻzlarining, qoʻllanilish oʻrinlarida ma’lum farqlar bor. Bu ayniqsa 
diplomatik hujjatlarda yaqqol koʻrinadi. 
Demak, diplomatik hujjatlar tili terminologiyasi lisoniy jihatdan oʻziga xos leksik- 
uslubiy, morfologik va sintaktik xususiyatlaarga ega. 
Oʻz atamalar tizimiga, qoliplashgan turgʻun birikmalarga, sinonim, antonim kabi turli 
ifoda vositalariga ega. Shuni alohida ta’kidlab oʻtish keraki, rasmiy ish uslubi hissiy-boʻyoqdor 
soʻzlardan holi boʻlgan holda diplomatik yozishmalar hissiy boʻyoqdor soʻzlarga boyligi, maqtov 
soʻzlarga egaligi bilan ajralib turadi. Maqtov soʻzlari diplomatik yozishmalarning eng asosiy turi 
boʻlmish nota – bayonotlarning zaruriy qismlaridan biri hisoblanadi. Ularning oz-koʻp 
qoʻllanilishiga koʻra ushbu hujjatlar ma’lum bir turlarga ham ajraladi. Chunonchi, notalarda 
“Janobi oliylari”, “hurmatli janob”, “Sizga boʻlgan yuksak hurmatimga ishonch bildirgaysiz” 
kabi hurmat-e’zoz soʻzlarining koʻp qoʻllanishi unga doʻstonalik, oz qoʻllanishi esa rasmiy tus 
beradi. 
Diplomatik yozishmalar sinonimik qatorining koʻproq uslubiy neytral soʻzlari emas, balki 
ijobiy hissiy boʻyoqli boʻlishi va kitobiy uslubga xos soʻzlari koʻp qoʻllaniladi. Chunonchi, 
bildiraman soʻzi oʻrnida izhor etaman, vaqt oʻrnida fursat, bir marta soʻzi oʻrnida bir bora 
mansab oʻrnida lavozim, rahmat oʻrnida tashakkur, xursand soʻzi oʻrnida mamnun soʻzlari 
qoʻllaniladi. Diplomatik protokolda (ayniqsa, ogʻzaki nutqda) iboralar, koʻchma ma’noda 
qoʻllaniluvchi turgʻun soʻz birikmalari, jumladan, bosh ustiga, boshim koʻkka yetdi, 
koʻnglingizni choʻktirmang, bir yoqadan bosh chiqarib, bir tan-u bir jon boʻlib kabi iboralar, 
shuningdek, xalq maqollari, donolar bisotidan olingan aforizmlar, keng qoʻllaniladi. Bunday 
turgʻun birikmalar nutqqa koʻtariki ruh berishga ta’sirchanlikni oshirishga xizmat qiladi. 
Qadimda iboralar diplomatik hujjatlarda ayniqsa koʻp qoʻllanilgan. Hozir ham ayrim rasmiy 
shaxsiy xatlarda tez-tez uchrab turadi.
Umuman olganda diplomatik hujjatlarda doʻst qiladigan ham, dushman qiladigan ham - 
soʻz deydi xalqimiz. Oʻz oʻrnida aytilgan yoki yozilgan soʻz xalqlarni bir – 
biriga
.
yaqinlashtiradi, ba’zi kelishmovchiliklarni bartaraf etishga yordam beradi 

Сатоу, 
1961;17

. 

---

344 
Rasmiy uslubning ushbu turi grammatik jihatdan ham oʻziga xos xususiyatlarga ega. 
Diplomatik yozishmalarda koʻpincha I yoki III shaxs nomidan soʻzlanadi, shu sababli 
gaplarning kesimi I yoki III shaxs shaklida boʻladi. Shuni alohida qayd qilib oʻtish kerakki, 
diplomatik nutqda passiv konstruksiyalar koʻp qoʻllaniladi. Hatto bir shaxs tomonidan yoki “biz 
tomonidan qabul qilingan qaror” kabi majhul shakllarda ifodalash hollari koʻp uchraydi. Gap va 
soʻz birikmalarining koʻproq biriktiruvchi bogʻlovchilar ( ham, va, hamda) yordamida, ergash 
gapli qoʻshma gaplar esa –ki , shuning uchun, shu sababli, shu tufayli kabi ergashtiruvchi 
bogʻlovchilar, ravishdoshning -b, -ib shakli vositasida bogʻlanishi kuzatiladi. Diplomatik 
yozishmalarda kirish soʻz va kirish birikmalar koʻp qoʻllaniladi. 
Morfologik jihatidan kishilik, oʻzlik, koʻrsatish olmoshlarining, tuslanmagan fe’l 
shakllari, ayniqsa, harakat nomining -moq shakli, majhul nisbat shakllarining, qoʻshma ot 
kesmlari (hamkorlik qilmoq, umid qilmoq, muyassar boʻlmoq, bekor qilmoq, ma’lum qilmoq, 
gullab yashnamoq ) kabi qoʻshma va juft fe’llarning koʻp ishlatilishini kuzatish mumkin. Bu 
oʻrinda shuni alohida ta’kidlab oʻtish joizki, diplomatik yozishmalar koʻtarinki ruhda yozilgani 
uchun koʻtarinkilikka xizmat qiluvchi grammatik – morfologik shakllar koʻp qoʻllaniladi. 
Chunonchi, harakat nomining -
moq
shakli, fe’llarning 
ishonch bildirgaysiz, qabul etgaysiz
kabi 
arxaik va kitobiy shakllarning qoʻllanilishi va hokazo. 
Diplomatiya tili juda ham nozik boʻlib, u elchidan soʻz tanlashda katta mahorat talab 
etadi.
Sinonimlar tushuncha ifodalashda bir birlariga qanchalik yaqin boʻlsaklar ham ma’no 
nozikligini ifodalashda bir - biridan farq qiladi. Diplomatiya sohasida ham sinonimlarning fikrni 
aniq va maqsadga muvofiq qilib ifodalashda ahamiyati kattadir. Jahon diplomatlari 
“diplomatiyada muzokaralar jarayonida noqulay vaziyatlarga tushib qolish hollari koʻp 
uchraydi, bu diplomatiyada hali muammolar borligini koʻrsatadi. Shulardan biri sinonimlardir” 
deyishadi, diplomatiyaga ular: millatlar orasida muzokaralar olib borish, millatlar orasida
oʻzaro kelishuv asosida faoliyat olib borish qobilyati sifatida qarashadi. She has had a long and 
distinguished career in diplomacy.
Masalan; Tact, tactfullness- odobli, xushmuomala, tartibli. He 
gave a tactfull critique of her story. Ingliz diplomatlari
diplomacy
soʻzining oʻrniga 
politic 
soʻzini bemalol almashtirib qoʻllash mumkin. Ularning ma’nolari bir xil ya’ni sinonimlardir” 
deyishadi 

Михалькевич, Г, 2009; 95-96

. It would not be politic to ignore them.
Diplomatiya, tashqi siyosat soʻzlari sinonimdir. Ittifoq, birlashma, alyans, konfideratsiya 
koalitsiya soʻzlari ittifoq soʻzi asosida bitta sinonimik qatorga birlashadi. Lekin soʻzlar bitta 
ma’no umumiyligi asosida birlashganiga qaramay, ularning ayrim ma’no qirralari orasida farqlar 
bor.
Alyans – shartnoma asosidagi birlashma; 
Konfederatsiya – muayyan maqsaddagi ittifoq, birlashma ; 
Koalitsiya – uyushma ittifoq
Diplomatik sinonimlarni turlarga ajratishda ilmiy har xillik kuzatiladi. Shu jihatdan, 
sinonimlarni 2 guruhga ajratib olish mumkin. 
-
Ma’nosi farqlanmaydigan sinonimlar ( absolyut yoki dublet) rahmat, tashakkur; 
mamnun boʻlmoq, xursand boʻlmoq; bildirmoq, izhor qilmoq; mansab, lavozim; 
Bir bora, bir marta; va boshqalar 
Xulosa qilib aytganda, sinonimiya hodisasining diplomatiya sohasida, ayniqsa, diplomatik 
hujjatlarning nomlanishida keng qoʻllanishi salbiy oqibatlarga olib kelishi amalda kuzatilgan. 
Shu boisdan, hujjatlar imzolanishidan oldin sinologlar tomonidan sinchkovlik bilan tahlil etilishi 
lozim.