Tili va adabiyoti universiteti

-niki
qoʻshimchasi aniq bir toifaga kiritilmaydi.
-gacha
qoʻshimchasi Ayyub Gʻulomning 1941- yili nashr qilingan «Oʻzbek tilida 
kelishiklar» nomli ishida joʻnalish kelishigi tarkibida chegara ma’nosida tushuntirildi [5]. Lekin 
keyinchalik u alohida koʻrsatila boshlandi. Birgina filologiya fanlari doktort H.Ne'matov 
tomonidan chegara kelishigi deb e’tirof etildi. Bugungi kunda «Ona tili» darsliklarida -niki 
qoʻshimchasi aniq bir toifaga kiritilgani yoʻq. Maxsus oʻrganilmaydi ham.
-dek, -day
qoʻshimchalarini olgan soʻzlar oʻz navbatida boshqa qoʻshimchalarni ham qabul 
qilib, tarkiban oʻzgara olganidek, -niki, -gacha qoʻshimchalarini olgan soʻzlar ham turlana oladi. 
Masalan, otdek → otlardek, otimizdek → otlarimizdek → otnikidek va h.k.; onaniki → 
onalarniki → onamniki → onalarimizniki; orolgacha – orollargacha → orolimizgacha → 
uchuvchinikigacha va h.k. 
Biroq bunday holatlar shular bilan chegaralanib qolmaydi, chunki 
uchun
koʻmakchisiga -ga 
qoʻshimchasi (
doʻstim uchun – doʻstimga
), bilan koʻmakchisiga -da qoʻshimchasi (
qalam bilan – 
qalamda
), orqali koʻmakchisi -dan qoʻshimchasiga (
bogʻ orqali – bogʻdan
), 
haqida, toʻgʻrisida
koʻmakchilari -ni qoʻshimchasiga (
istiqbolni oʻyladi – istiqbol haqida oʻyladi
) ma’nodosh 
sanaladi. Aytmoqchimizki, darslikda mavzu beradigan keng imkoniyatlardan yetarli 
foydalanilmadi. 
Koʻmakchilarga asosan kelishik qoʻshimchalari ma’nodosh sanaladi.
-niki qoʻshimchasi -ning qoʻshimchasiga ekvivalent boʻla oladi. -gacha qoʻshimchasi esa 
joʻnalish kelishigidan oʻsib chiqadi: fazoga → fazogacha.
Kelishik qoʻshimchalarining asosiy xususiyatlaridan biri koʻplik, kelishik yoki ham 
koʻplik, ham kelishik qoʻshimchasini olgan soʻzlarga qoʻshila olishidir. Buni qarangki, -dek, -
day qoʻshimchalari ham ana shunday xususiyati bilan kelishik qoʻshimchalariga mushtaraklik 
kasb etadi: 
togʻday → togʻlarday → togʻlarimizday
kabi. Ana shu xususiyatlarini hisobga olib -
dek, -day, -niki, -gacha qoʻshimchalarini kelishik qoʻshimchalari sirasiga kiritish, -dek, -day 
qoʻshimchalarini oʻxshatish kelishigi qoʻshimchasi deb atash, -niki qoʻshimchasini qaratqich 
kelishigi qoʻshimchasi yoniga qoʻyish, -gacha qoʻshimchasini yirik tilshunos olim A.Gʻulomov 
tavsiya etganidek, joʻnalish keligshigi qoʻshimchalari sirasiga qoʻshish har jihatdan toʻgʻri 
boʻladi. Bunda oʻzbek tilidagi kelishiklar quyidagi koʻrinishni kasb etadi: 
Kelishik nomi 
Qoʻshimchalari 
Bosh kelishik 
–– 
Qaratqich kelishigi 
-ning, -niki 
Tushum kelishigi 
-ni 
Joʻnalish kelishigi 
-ga (-ka, -qa), -gacha (-kacha, -qacha) 
Oʻrin-payt kelishigi 
-da 
Chiqish kelishigi 
-dan 
Oʻxshatish kelishigi 
-dek, -day 
Xullas, -dek, -day, -niki, -gacha qoʻshimchalariga nom berish, ularning toifaviy 
mansubligini koʻrsatishning birdan-bir imkoniyati – bu ularni kelishiklar sirasiga kiritishdir.