Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

“Devonu lu’gatit-turk” asarining 60-yillardan keyingi davrda 

oʻrganilishi. 

Ramiz  Askar  “Devon”ni  ozarbayjon  tiliga  qayta  tarjima  qilishni  1986-

yilda boshlab, 2005-yil 11-sentyabrda tugatgan va 2006-yilda Bokuda toʻrt jild 

---

 

538 

holida (1-jild 512 bet, 2-jild 400 bet, 3-jild 400 bet, 4-jild 752 bet) 1000 nusxada 

chop  ettirdi.  1-3-jildlarda  “Devon”ning  matni,  4-jildda  esa  asarning  indeksi 

berilgan[4. 3-9 bet]. 

 

Ozarbayjon  Milliy  Fanlar  Akademiyasi  Folklor  instituti  Ilmiy  kengashi 

qarori bilan nashr etilgan. 

Ilmiy muharrir Ozarbayjon Milliy Fanlar Akademiyasining muxbir a'zosi, 

Turk tili qurumining a'zosi, filologiya fanlari doktori, professor Tevfik Xoʻjaev 

taqrizchi, Ozarbayjon Milliy Fanlar Akademiyasining muxbir a'zosi, filologiya 

fanlari  doktori,  professor  Nizomiy  Gafarov,  maslahatchilar  professr  Huseyin 

Ismoilov,  professor  Muhammadali  Qipchoq,  professor  Azizxon  Tangriberdi. 

“Ozan”  nashriyoti.  5-6  betlarda  Turkiya  respublikasining  9-Prezidenti 

Sulaymon Demirelning  “SUNUŞ”  nomli  maqolasi,  7-betda  professor  Tevfik 

Xoʻjaevning  “Redaktordan”,  8-52-betlarda  “Mahmud  Qoshg‘ariy  va  uning 

“Devonu lug‘atit-turk” asari (ozarbayjoncha nashrga soʻzboshi)” nomli Ramiz 

Askarning  maqolasi  joy  olgan.  78-betda  Qoshg‘ariyning  xaritasi  nusxasi,  79-

betda xaritaning lotin alifbosidagi nusxasi. 80-betda  xaritada keltirilgan 107 ta 

joy nomining jadvali, 81-betda 1941 yilda Anqarada chop etilgan faksimelesi, 

82-betda    1990  yildagi  yozma  nusxaning  faksimelesi,  83-betda  yozma 

nusxaning faksimelesining 99-beti nusxasi joy olgan.

 

2  jild  5-6-betda  Turkiya  respublikasining  9-Prezidenti  Sulaymon 

Demirelning “SUNUŞ” nomli maqolasi, 7-8-betlarda   Ramiz Askarning “II  jildga 

soʻzboshi”, 32-343-betlarda  “Devon matni, 344-396-betlarda “Devonu lug‘atit-

turk”ning  tilining  ba'zi  xususiyatlari.  Qisqa  grammatik  ocherk”  maqolasi 

keltirilgan. 

3  jild  5-6-betda  Turkiya  respublikasining  9-Prezidenti  Sulaymon 

Demirelning  “SUNUŞ”  nomli  maqolasi,  7-8-  betlarda  Ramiz  Askarning  “III  

jildga  soʻzboshi”  10-385-betlarda  “Devon  matni,  387-392-betlarda 

bibliografiya keltirilgan. 

Ramiz Askarning qayd etishicha, ozarbayjoncha tarjimada Besim Atalay, 

S. Mutallibov, forscha, uyg‘urcha, xitoycha tarjimalar, asarning qoʻlyozmasi va 

---

 

539 

bosma  nusxasidagi  soʻzlar  qiyoslab  chiqilgan,  imlo,  soʻz  ma'nosi  va 

tarjimalardagi farqlar izohlangan. 

1-jildda muqaddima, har bir jildda soʻz boshi, izohlar berilgan.2-jildning 

oxirida  “Devon”ning  qisqacha  grammatikasi,  3-jildda  esa  asarning  manbasi 

haqida ma'lumot keltirilgan. 

Tarjima Xoʻjaev tahriridin chiqqan. 

2006-yilda  “Devon”ning  rus  tilidagi  uchinchi  toʻla  tarjimasini  Ramiz 

Askar amalga oshirgan [1. 2-bet]. 4-jild holidagi ushbu tarjima Kamol Abdulloh 

tahriridan chiqqan.  

Mahmud  Qoshg‘ariy  hayoti  va  ijodiy  faoliyatini  oʻrganish  borasida 

Ozarbayjonda  ham  anchagina  ishlar  amalga  oshirildi.  P.  K.  Juze  1926-1928-

yillarda e’lon qilgan katta hajmli ikkita maqolasida lug‘atshunos tarjimai holiga 

aniqlik kiritishga intildi. “Devon”ning fandagi tutgan oʻrniga yuksak baho berdi: 

“Mahmudning  Devonida  oʻsha  vaqtda  qoraxoniylar  davlati  tarkibiga  kirgan 

shimoli-sharqiy qabilalar deyarli hammasi toʻplangan... Dadil aytish mumkinki, 

yaqindagina (XIX asr oxirlarida) Rossiyada va Sharqda oʻrganilgan turkiy tillar 

fonetikasi  va  etimologiyasining  asosiy  qonunlari  XI  asrdayoq  Mahmud 

tomonidan aniqlangan va oʻrganilgan edi. Mahmudning bu tekshirishlari shu 

qadar keng va chuqurki, hatto, bunday asar XIX asrda yozilganda ham, unga 

shon-shuhrat  keltirardi.  Mahmud  Qoshg‘ariyning  “Devon”i  singari  asar  fan 

olamida  keyingi  asrlarda  ham  yaratilgan  emas.Uning  asari  goʻyo  “Turkiy 

qomus"dir”  [1.  5-bet].  Keyinchalik  Ozarbayjonda  “Devon”dagi  frazeologik 

birliklar,  oʻtgan  zamon  shaklining  ifodalanishi,  Mahmud  Qoshg‘ariy  qiyosiy 

metodining  ahamiyati  va  boshqa  mavzudagi  tadqiqotlar  yaratildi, 

dissertatsiyalar himoya qilindi.  

 

Ayniqsa  Ramiz  Askarning  “Devon”i  ozarbayjon  va  rus  tiliga  qilgan 

tarjimalari  hamda  asar  boʻyicha  amalga  oshirgan  tadqiqotlari  mutaxassislar 

tomonidan yuqori baholandi.  

 

 

---

 

540