Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

  

Annotation. Turan brought up many great people in his homeland and made a great 

contribution to the history of Eastern civilization. The great thinkers, masters of science and 

science have demonstrated their knowledge and talents in all fields. As a result, sciences such 

as  medicine,  jurisprudence,  philosophy,  mysticism,  algorithms,  and  logic  developed  and 

became the basis for the development of the world. The article provides information about 

the life and work of dedicated scholars who were born in the ancient city of Karshi - Nasaf 

and devoted their lives to the development of religious and secular sciences, spirituality and 

culture.  The  works  created  by  Nasafi,  Abu  Hafs  Nasafi,  Lutfullah  Nasafi,  Fazil  Qaydani, 

Aziziddin Nasafi and Abul Muin Nasafi, the Islamic-mystical ideas underlying them, and the 

ideas about the perfect man and his thinking are important for today. The evidence is based 

on real-life situations and conclusions are drawn. 

 Key words: scientists, law, ideas, the inner world, the outer world, saint, on the basis of 

religion.  

Til va adabiyot:  

ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar   

 

2020-yil 30-aprel 

---

 

556 

  

 

Qadimda Qarshi shahrini Nasaf deb nomlaganlar. Ayni paytda Naxshab 

nomi bilan ham atalgan. Nasafda asrlar madaniyati, ma’naviyati rivojlanishiga, 

diniy va dunyoviy ilmlar taraqqiyotiga oʻz hisssasini qoʻshgan allomalar yashab 

ijod etganlar. Bular qatorida oʻzlariga Nasafiy nisbasini olganlari koʻpchilikni 

tashkil  etgan.  Bulardan  Nasafiy,  Abu  Hafs  Nasafiy,  Lutfulloh  Nasafiy  Fozil 

Kaydoniy,  Aziziddin  Nasafiy  va  Abul  Muin  Nasafiylarni  bugungi  kunda 

barchamiz bilamiz. Ularning bitmishlari va hayot yoʻllari ibratga va hikmatga 

toʻla. “Hazrat Bahouddin Naqshband” asari muallifi Nasafiy haqida ma’lumotlar 

kam. Hayoti haqida deyarli ma’lumotlar keltirilmagan. Yaratgan asarida ham 

oʻzi haqida hech qanday axborotni uchratmaysiz. Nasafiy deya faqat taxallusi 

qoʻllangan.  Asarda  Navoiy  ta’kidlab  yozganidek,  “Yana  soʻrdilarki:‘‘Sizning 

tariqingiz  binosi  ne  ishgadur?”  Xoja  Bahouddin  dedilarki:‘‘Anjumanda  xilvat 

zohir yuzidan xalq bila va botin tarafidin haq subhonahu taolo bila “ekanligini 

yoritilgan [1.5].  Bu bilan muallif bizga nimani uqtirmoqchi boʻlyapti, nimani 

olg‘a suryapti? Zohirda ya’ni kundalik hayotda, muomalada xalq bilan boʻlish, 

botinda  esa  haq  bilan,  ya’ni  Alloh  bilan  boʻishni  targ‘ib  etyapti.  Xalq  bilan 

deyilganda  aynan  nima  nazarda  tutilyapti?  Bugun  zamon  shiddat  bilan 

rivojlanib,  insoniy  fazilatlar  ham  globallashib  bormoqdaki,  insonlar  bir-

birlariga  e’tibor  bermayaptilar,  bir-birlariga  qiziqmayaptilar.  Joʻn  qilib 

aytganda  birovning  birov  bilan  ishi  yoʻq.  Kimdadir  muammoni  payqasak, 

“Menga  nima?”  deb  ketaveradigan  holga  kelib  qolganmiz.  Barchamiz  oʻz 

tashvishlarimizga oʻzimiz qorishib yuraveramiz. “Menga ham hech kim yordam 

bermagandi,  men  ham  hech  kimga  yordam  bermayman”  kun  shiori  boʻlib 

qolgan.  Maqolani  yozish  jarayonida  bir  masala  diqqatimni  tortdi.  “Nasaf  va 

nasaflik allomalar nega oʻrganilayapti, ulardan biz nima oʻrgana olamiz?” Shu 

sababli maqolamda nasaflik olimlarning qachon qanday asar yozganliklariga 

unchalik  urg‘u  bermaslikka,  asarlarida  bugungi  kun  kishisi  uchun  nima 

demoqchi ekanliklariga fikrimni qaratishga harakat qildim. Har bir shaharda 

---

 

557 

yoki viloyatda mashhur allomalar, avliyolar, kechmishlari va demishlari ibratga 

toʻla  zotlar  dunyoga  kelganlar.  Biz  ularning  mana  shu  zaminda  dunyoga 

kelganliklari,  asarlari  bilan  faxrlanish  bilan  birga  yaratgan  asarlarida  nima 

demoqchi  ekanliklariga  ham  e’tiborimizni  qaratishimiz  lozim.  Ularning 

yaratgan asarlarining oʻzi bilan maqtanaversak, bu bizga kamlik qiladi. Bu holat 

goʻyo toʻtining hech narsani tushunmay soʻzlashiga teng boʻlib qoladi. Nasafiy 

doʻstlar davrasida boʻl, qalbing Allohda boʻlsin, Allohning yaratgan bandalariga 

ham yordam qoʻlini choʻz demoqchi, menimcha. Naqshbandiylik tariqatining 

asosiy aqidalari xilvatnishinlikda oʻtirish emas, balki xilvat va halovatni doʻstlar 

davrasida  topish,  haqiqatni  izlab  notanish  yurtlarda  sarson-sargardonlikda 

yurmasdan  oʻz  vatani,  yurtining  shahr-u  qishloqlarini  ziyorat  qilish,  zohirda 

odatdagi ishlardan ayrilmay, u bilan hamnafas boʻlish, botinda ya’ni dilda haq 

taolo bilan yashash kerakligi uqtirilgan.  

 Asarda  insonning  ilm-ma’rifatga  intilishi,  yaxshilardan  saboq  olishi 

kerakligi uqtirilgan. Jomiyning “Bahoriston” asarining 1-ravzasidagi 1-rivoyat 

keltirilgan:  ”  Mahshar  kuni  haq  subhonahu  taolo  oʻzining  faqir  va  sodiq 

bandalarining biridan soʻrabdi: “Sen falon mahallada yashagan falonchi olimni 

tanirmiding?  Faqir  javob  beribdi:  -Ha,  tanirdim,  ey  parvardigorim.  –Haq 

subhonahu  va  taolo  amr  qilibdi:  Oʻshal  olimni  taniganing  haqqi 

yog‘dirurman”[1.5-].  Rasuli  akram  Muhammad  alayhissalom  hadisi 

shariflaridan  birida:  “Ulamolar  mening  vorislarim,  merosxoʻrlarimdir”  [1.6-] 

degan  ekanlar.Birinchi  voqeada  bir  ulamoni,  olimni  taniganligi  uchun  Alloh 

taolo bir faqirning gunohidan oʻtdilar. Endi doimiy hamrohimiz aql bilan oʻylab 

mushohada  etaylik…  Alloh  taolo  bilim  olish  bilan  band  boʻlgan,  oʻzining 

kalomini  zikr  etgan  bandalarini  qanday  yorlaqaydi,  gunohlarini  mag‘firat 

aylaydi?  Demak,  bekordan  bekorga  Nasaf  va  nasaflik  olimlar  ijodi  targ‘ib 

etilmayapti,  anjuman  tashkil  qilinmayapti.  Hadisda  esa  har  bir  ilm  olgan 

moʻmin-musulmon  Allohning  vorisi,  izdoshi  ekanligi  ta’kidlanmoqda. 

Anglashiladiki,  haq  yoʻlida  ilm  izlab,  ilm  olib  uni  oʻzgalarga  ham  yetkazgan 

inson payg‘ambarimizning vorisidir. 

---

 

558 

Nasafiyning risolasida Naqshbandiyning quyidagi ikki bayti keltirilgan: 

Eranlar mozorin joy qilmas oqil,  

Xalos boʻlay desang, eranday ish qil [1.6]. 

 

Tokay izlagaysan panoh mardlardan,  

Mardlar ishin qilib qutul dardlardan[ 1.9]. 

Menimcha,  Naqshbandiy  haqiqiy  inson,  mard  kishi  oʻtganlarni  ziyorat 

qilish bilan birga, ularga mos, ularning nomlariga xos avlod sifatida er kishiga 

xos ish koʻrsatmog‘i zarurligini ta’kidlagan. Naqshbandiy kibr-u havoni qattiq 

qoralagan kishi boʻlganligi muallif tomonidan ta’kidlangan. Eranday ish qilgan 

kishi gerdayib, kibr-u havoga berilmasligi lozim ekan.2-baytda esa qoʻlidan ish 

kelmaydigan  inson  boʻlmasdan,  mard  boʻlib,  dardlardan,  qiyinchilklardan 

qutulishni  uqtirgan.  Boshqalar  soyasida  yashashni,  mehnat  qilmaslikni 

qoralagan.  Asarda  yozilishicha,  Naqshbandiy  “oʻzlarining  ayblarini  sira 

yashirmay, ochiq aytadilar, bu ham yetmaganday boshqalarning ham ayblari, 

gunohlarini  oʻz  zimmalariga  oladilar”[1.6]  deya  uqtiriladi.  Ba’zan  oʻz 

ayblarimizni hech qachon koʻrmaymiz, ularni aytgan, koʻrsatgan insonni esa 

juda  yomon  koʻramiz.  Nega  shunday,  haqiqatning  yuki  bizga  og‘irlik  qilib 

qoladi? Chunki biz oʻz ayblarini ham yashirmaydigan, oʻzgalar aybini ham oʻz 

zimmasiga oladigan buyuklarning kitoblarni kam mutolaa qilamiz. 

Men asarni mutolaa qilish jarayonida bir haqiqatni angladim. Ibodatni 

oʻn ulush deb oladigan boʻlsak, shu ulushning toʻqqiz qismi halol kasb talabiga 

amal  qilish  ekan.  Qay  birimiz  bu  ibodatga  amal  qilyapmiz?...  Bu  savolning 

hukmini albatta vijdon chiqaradi. Men universitet talabasiman. Ushbu masala 

yuzasidan  tengdoshlarimga,  bilimdoshlarimga  murojaat  qilmoqchiman.  Ey 

tengdosh,  bugun  boʻlajak  kasbining  mutaxassisi  sifatida  ibodatimizni  oʻz 

oʻrnida qilayapmizmi? Ota-onamizning ter toʻkib topib toʻlagan kontraktlariga 

munosib boʻlyapmizmi?  Ertaga  shu  ezguliklarga,  mehribonliklarga munosib 

javob qaytara olamizmi? Kim koʻribdi ota-onasining haqqini toʻla-toʻkis ado eta 

olganni?  Loaqal  bir  kecha  boshimizda  alla  aytgan  onamizning  bir  soatlik 

---

 

559 

allalarini, bedorliklarini qaytara olmaymizku!? Otamizning bir kunlik halol tuz 

haqlarinichi  qaytara  olamizmi?  Mana  asarda  nima  deyilyapti,  nima  targ‘ib 

etilyapti. Bir oʻylab koʻr ey, bilimdosh… 

G‘ijduvoniy kashf etgan sakkizta muqaddas manzil(kalimoti qudsiya)ga 

Bahouddin Naqshband yana uchta manzil, daraja qoʻshganligi ta’kidlanadi: 

1.Vuqufi  zamoniy-vaqt  manzili.  Bu  manzilda  solik  oʻz  umrini  qanday 

oʻtkazayotganligini  nazorat  qiladi.  Agar  savob  ishlar  bilan  oʻtkazsa,  Xudoyi 

taologa shukrona aytadi, aksincha, gunohlar qilsa, tavba-tazarru qiladi.  

2.Vuqufi  adadiy-hisob-kitob manzili:  xayolan  zikr,  duo,  niyatlarni 

nazorat qilish. 

3.Vuqufi qalbiy-solik oʻz qalbida Alloh zikri qanchalik teran naqshlanib 

qolganligini nazorat qiladi [ 1.9-b]. 

Alloh  taolo  oldida  savob  ishlar  uchun  shukrona  aytyapmizmi, 

gunohlarimiz  uchun-chi  tavba-tazarru  qilyapmizmi?...  Mana  nima  uchun 

Nasafiy singari allomalar ijodi oʻrganilayotganliginining sababi va javobi… 

Nasafiy taxallusi bilan ijod etgan “Qandiya yoxud kitob ul qand fi tarixi 

Samarqand” asari muallifi Abu Hafs Nasafiydir. Asarda Samarqand tarixiga doir 

muhim manbalar mavjud. Samarqand shahri va uning tuprog‘ida osuda yotgan 

avliyolar  haqida,  qadamjolar  haqida,  Yusuf  Hamadoniy,  Moturudiy, 

G‘ijduvoniy,  tarixiy  shaxs  Qusam  ibn  Abbos(Shohizinda)haqida  ham  toʻliq 

ma’lumotlar bor. Tarixdan ma’lumki,Nasaf Qarshining qadimgi nomidir. Undan 

boshqa  Nasaf  nomi  boshqa  viloyatlarda  uchramaydi.  Abu  Hafs  Nasafiyning 

asarida  yashab  ijod  etgan  manzili  haqida  toʻliq  ma’lumotlarni  uchratmaysiz. 

Lekin  “Manzumat  un-Nasafiyya”  asariga  uning  zamondoshi  Alovuddin 

Abdulmujohid  Muhammad  Samarqandiy  (vafoti  1157)  tafsir  yozganligi 

aytiladi.  Taxallusidan  koʻrinadiki,  samarqandlik  alloma.  Shu  oʻrinda  ,  savol 

tug‘iladi.  Nega  Nasafiy  aynan  Samarqand  bilan  bog‘liq  asar  bitgan? 

Samarqandda ham Nasaf degan joy nomi boʻlgan yoki ijodkor Nasafda tug‘ilib 

Samarqandda  ijod  etgan.  Albatta,  bu  bizning  taxminimiz.  Bu  muammoni 

aniqlash  nasafiyshunoslarning  oldidagi  oʻrganilishi  zarur  boʻlgan muammo. 

---

 

560 

Abu Hafs Nasafiy 1068-1142-yilllarda Movarounnnahrda qoraxoniylar davrida 

yashagan.  Yirik  muarrix,  tilshunos  va  mudarris  boʻlgan. Uning musulmon 

qonunshunosligiga  doir”  Manzumat  un-Nasafiyya  fil  xilofiyyot” 

(“Kelishmovchiliklar  haqIda  nazmiy  asari),  “Risolayi  Najmiyya”  va  boshqa 

asarlari mavjud boʻlib, ularning bitik nusxalari Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar 

Akademiyasining Abu Rayhon Beruniy nomidagi sharqshunoslik instituti Bitik 

kitoblar Xazinasida saqlanadi.  

XIII asr oxiri 14-asrning birinchi yarmida Movarounnahrda yashab ijod 

etgan nasaflik faqihlardan biri, bizgacha yagona “Fiqhi Kaydoniy” asari yetib 

kelgan alloma Lutfulloh Nasafiy Fozil Kaydoniydir. Ilmiy adabiyotlarda yetarli 

ma’lumotlar  uchramasa-da,  “Sharq  qoʻlyozmalari”  toʻplamining  4-jildida 

yozilishicha, Nasafiyning ushbu asari ibodat masalariga bag‘ishlangan boʻlib, 

Oʻrta Osiyoda va umuman Sharqda, “Matlab ul-musolliy” nomi bilan mashhur 

boʻlgan. 

Yashagan davri  yurtimiz uchun nihoyatda murakkab va nisbatan kam 

oʻrganilagan  davrga  toʻg‘ri  kelgan.  Chunki  davlat  boshqaruvi  allaqachon 

moʻgullar qoʻliga oʻtib, ilm-fan madaniyat inqilobi inqirozga yuz tutgandi. Shu 

sababli ham Nasafiy yashagan davrning ijtimoiy-madaniy hayoti haqidagi ma’- 

lumotlar kam uchraydi. Allomaning tug‘ilgan yili aniq emas, vafotlari 1349-yil. 

Kaydon degan joy Nasaf shahri qishloqlaridan boʻlishi mumkin. Kaydoniy va 

Nasafiy nisbasi shu sababli beriladi. Izlanishlar davomida Lutfulloh ibn Umar 

an-Nasafiy  ya’ni  ibn  Umar  deb  kelgan  nusxasi  borligi  ham  aniqlangan. 

Anglashiladiki, otasining ismi Umar boʻlgan. Asar 14-asrning birinchi yarmida 

yozilgan. Unda islom fiqhining asoslari boʻlmish namozga doir masalalar keng 

va  tushunarli  berilgan.  Risola  qalamga  olingandan  boshlab  to  19-asrning 2-

yarmigacha  madrasalarda  fiqh  fanidan  boshlang‘ich  darslik  sifatida  oʻqitib 

kelingan. Asarning arab, fors, turk tillariga tarjima qilinganligi ham nihoyatda 

mukammmal boʻlganligini isbotlaydi.  

Asar islom an’analariga muvofiq Alloh taologa hamd  va uning  suyukli 

Rasuliga  salovatlar,  as’hobi  kirom  va  ulamon  solihinlarga  maqtovlar  bilan 

---

 

561 

boshlangan.  Namozga  oid  shar’iy  hukm  haqida,  amallar  haqida  toʻxtalganda 

ularni “buyurilgan” va ‘‘buyurilmagan” amallarga ajratilgan. Lutfulloh Nasafiy 

yozadi: ‘‘Bilginki, banda Alloh taologa itoat qilib savob topish yoki unga osiylik 

qilib azoblanish orasida sinaladi. Sinov biror bir ishni qilish va qilmaslik e’tibori 

bilan  mashru’  va  g‘ayri  mashru’  amallarga  bog‘liqdir”[3.25].  Anglashiladiki, 

Allohning yaratgan bandasi biror amalni qilish va qilmaslik doirasida sinaladi. 

Inson doimo sinovda boʻladi. Unga qiyinchilik, mashaqqat, mehnat yuborilib 

sinovdan  oʻtkaziladi.  Aslida  bugun  bosayotgan  har  bir  qadamimiz  sinov 

emasmikan?  Har  bir  harakatimiz,  soʻzimiz  imtihondan,  oliy  imtihondan 

oʻtmayaptimikan? Aynan “Fiqhi Kaydoniy” asari oʻsha davr uchun ham, oʻzidan 

keyingi  davr  uchun  ham,  bugungi  kun  uchun  ham  oʻz  hissasini  qoʻsha  oldi, 

qoʻsha olgan va qoʻsha olmoqda, bundan keyin ham qoʻsha oladi. Oʻrta Osiyoda 

birinchi marta Muhammad Rahimxon Feruz tomonidan ishga tushirilgan milliy 

matbaada  ham  “Fiqhi  Kaydoniy”ning  birinchi  marta  nashr  etilganligi  asarga 

berilgan  yuksak  bahodir.  Alloma  yozadi:  ‘‘Farzning  hukmi  shuki,  uni  qilgan 

kishi  savob  topadi,  uzrsiz  qilmasa,  azoblanadi.  Ammo  uzr  sababli  qilolmay 

qolsa, gunohkor boʻlmaydi” [3.16]. Demak, biror farzni uzrli tarzda qilolmay 

qolsa, kishi azoblanadi.  

Nasafiy taxallusi bilan ijod etgan yana bir alloma Aziziddin Nasafiydir. 

Nasafda tug‘ilgan bu zot dastlabki savodni shu yerda chiqarib, keyingi tahsilni 

Buxoroyi  sharifda  oʻrgangan.  Uning  ustozi  Sa’diddin  Hamaviy  Najmiddin 

Kubroning  peshqadam  xalifalaridan  boʻlgan.Alloma  13-asr  boshlarida 

tug‘ilgan, ammo tug‘ilgan yili aniq emas. 1273-yil Buxoroni tark etgan, Eronga 

borib,  Bahrobod,  Sifahon,  Sheroz,  Abrkoʻh  shaharlarida  yashagan  va  14-asr 

boshlarida Abrkoʻhda vafot etgan. Asarlari turk, nemis, ingliz, fransuz tillariga 

tarjima qilingan. N. Komilov alloma haqida quyidagilarni keltiradi: ‘‘Aziziddin 

Nasafiyni inson tadqiqotchisi deyish mumkin, chunki uning barcha risolalarida 

inson  hilqati,  iste’dodi  va  nuqsonlari,  insonni  kamol  toptirish  masalalari 

oʻrganiladi.Uning  fikricha,  inson  koinotning  kichraytirilgani,  insonda  barcha 

ilohiy va moddiy olamlarning xislati jamuljam. Inson shuni anglashi va oʻz ruhi 

---

 

562 

javharini  anglashi  lozim”[4.5].  Bu  satrlardan  barchamiz  uchun  tushunarli 

boʻlgan:  inson  oʻzini  anglagandagina,  poklagandagina  inson  degan  nomga 

munosib va loyiq boʻladi, degan ma’no anglashiladi. Bugungi kunda Aziziddin 

Nasafiyning bizga ma‘lum asari ‘‘Zubdat ul-haqoyiq”dir.  

Men Qarshi tumaniga qarashli Qovchin qishlog‘ida tavallud topganman. 

Aynan ana shu qishloqda Abu Muin an-Nasafiy ziyoratgohi joylashgan. Nasafda 

tug‘ilgan alloma Moturudiy ta’limotini davom ettirib, yozgan asarlarida aynan 

shu ta’limot mohiyatini, dinning mazmunini, bilimning ta’rifini haqqoniy tarzda 

ochib bergan. 1046-1114-yillarda yashab oʻtgan bu zot yigirmaga yaqin asarlar 

muallifidir. Umar ibn Muhammad Nasafiy ‘‘Al Qand fi zikri Samarqand” asarida 

Abu Muin Nasafiy haqida quyidagi fikrlarni keltiradi ‘‘Sharq-u g‘arbning olim-

ulamolari Abu Muin Nasafiy ilmining dengizidan bahra topib, u taratgan ziyo 

nurlarini koʻzlariga  toʻtiyo  qilib  surtganlar”[7.6].  Xoʻsh,  Abu  Muin  Nasafiy 

taratgan  ziyo  nimadan  iborat  edi?  Birinchidan,  muallif  moturudiya 

ta’limotining  mohiyatini  ochib  bergan.  Ikkinchidan,  islom  dinining  g‘arazli 

raqiblariga,  uni  notoʻg‘ri talqin  etuvchilarga  nisbatan  oʻz  asarlarida  javob 

bergan.  Muallifning  mashhur  asarlaridan  biri  ‘‘Tabsiart-ul  adilla  fi  usulid 

din”(“Din  asoslari  boʻyicha  dalillar  bayoni”)dir.  Asarda  Alloh  taoloning 

sifatlarini  tasdiqlash,  ilm  sifati  borasida,  olamning  yaratuvchisi  bor  ekani 

haqida  mulohaza  yuritiladi.  Alloma  “Alloh  taoloning  sifatlarini  tasdiqlash” 

bobida  “Olamlarni  yaratgan  Zotning  barcha  nuqsonlardan  pok  holda  Qadim 

ekanligi sobit ekan, U Zotning Hay(Tirik), Qodir(barcha narsaga qodir), Same’ 

(Eshituvchi), Basir(Koʻruvchi) va Olim(barcha narsani Biluvchi)ligi ham sobit 

boʻladi”[5.4]deya  fikr  bildiradilar.  Zero,  bizni  yaratgan  Alloh  har  narsani 

Koʻruvchi, Eshituvchi, Qodir va Biluvchi zotdir.  

Bugun  dunyo  ahli  globallashuv  jarayonida  mobil  qurilmalardan, 

kompyuter,  telefonlardan  foydalanib  insoniy  tuyg‘ularda,  fazilatlarda, 

munosabatlarda xato va kamchiliklarga, koʻngil og‘ritishlarga yoʻl qoʻymoqda. 

Inson  oʻzi  yaratgan  telefonga  oʻzi  mahliyo  boʻlib,  koʻp  vaqtini  shu  buyumga 

sarflamoqda. Vafosiz yor deya ta’riflangan bu matohlarni oʻzimizdan-da aziz, 

---

 

563 

yaqinlarimizdan-da  yaqin  koʻrishimiz  kishini  oʻyga  toldiradi.  Nasafda  ijod 

etgan Abu Hafs Nasafiy, Lutfulloh Nasafiy, Aziziddin Nasafiylar bugun insoniyat 

yoʻl qoʻyayotgan kamchilklarning, qusurlarning oldini olish yoʻllarini, Allohni 

tanish,  uni  doim  zikr  etishni  asarlariga  jo  etganlar.”Fiqhi  Kaydoniy”  asari 

madrasalarda koʻp oʻqitilgani bois talablar orasida quyidagi forsiy bayt keng 

tarqalgan ekan: 

 

   

To naxoni “Fiqhi Kaydoniy” 

 

   

Lazzati ilmi namidon” 

 

Ma’nosi: 

 

   

Toki “Fiqhi Kaydoniy”ni oʻqimas ekansan, 

 

   

Ilmning lazzatini bila olmaysan [3.98].  

Biz  ham  buyuklar  asarlarini  oʻqib,  oʻrganib,  yosh  avlodni  ham  shu 

asarlardan bahramand etaylikki, nasaflik allomalarni faqat nasafliklar yoki shu 

soha izlanuvchilari emas, butun Oʻzbekiston ahli, butun dunyo bilsin. Aziziddin 

Nasafiy “Zubdat ul-haqoyiq” asarida yozgandi: 

 

   

Bir savat shirmoy non turar boshingda,  

 

   

Tilaysan eshikdan burda non nechun? 

 

   

Kishilar eshigin taqillatguncha, 

 

   

Qoqsang-chi, ey nodon, dilning eshigin?! [4.87-b]. 

Ota-ona bugun kitob mutolaa qilsagina ertaga farzand ham kitobni oʻziga 

doʻst  biladi.  Buning  aksi  boʻlsa,  farzand  oʻzga  doʻstlar  eshigini  taqillatishga 

majbur boʻladi. Farzandlarimizning kelajakda komil inson, din-u diyonatli boʻ- 

lishlarini  istasak,  bugun  oʻzimiz  kitob  oʻqiylik.  Abu  Muin  Nasafiy,  Aziziddin 

Nasafiy,  Lutfulloh  Nasafiylar  asarlarini  oʻqish,  oʻrganish,  mushohada  etish 

uchun  ularning  asarlari  nashrlarini  koʻpaytirish,  konferensiya,  anjumanlarni 

yanada dolzarblashtirish zarur. 

Men  Nasafdek  buyuklar  yetishib  chiqqan  makonlda  tavallud 

topganimdan, mana shu goʻshada yashayotganimdan faxrlanaman. Imom Muin 

Nasafiyga hazratlariga munosib avlod boʻlish mening oliy burchim sanaladi