|
Ammo takror aytaman –
Koʻzlarning ilk uchrashuvidan boshqa
Muhabbatning ertagi yoʻqdir. [3. 100-bet]
Sevgi haqida bitilgan koʻplab mashhur sheʼrlar, dostonlar maʼlum.
Ularning baʼzilarida shoirning bu masala bobidagi oʻz qarashini, oʻzligini
namoyon etuvchi unsurlar ham bor. Shu nuqtayi nazardan shoirning sevgi
mavzusidagi sheʼrlarini oʻqib, ularda ijodkor shaxsini koʻrsatuvchi, unga
ishoralar qiluvchi lirik “men”ning ruhiyati, ahvolotiga duch kelishingiz
mumkin. Shoir kuylagan ishq oddiy, Navoiy taʼbiri bilan aytganda, “avom ishqi”
emas. U bundan bir necha pogʻona balandroq va mohiyatan chuqurroq sevgi.
Kim uchundir sevgi mavzusidagi sheʼrlar yorning maʼshuqa hajridagi oniy
kechinmalari, oʻy-xayollari ifodasi boʻlishi mumkin, ammo shoirning ayni
mavzudagi sheʼrlari haqida bunday joʻn gaplarni aytib boʻlmaydi. Chunki bu
lirik qahramon sheʼrlarida, satrlarida yoʻqotgan soʻzini topgan, yuragiga bir
ozod toʻzim tushgan, eng muhimi, oʻzligini topgan insondir:
Oy qiz, mendan zarra xatar kutma,
Tanimga ruh tushdi — oʻzim tushdi.
Kul erdim — yuragim seni topdi —
Koʻksimga bir ozod tuzum tushdi.[3. 89-bet]
Demak, bu oddiy ishq emas. Bu – insonga oʻzini tanituvchi ishq,
insonning tanasiga ruhiy madad olib kiruvchi, yoʻqotgan soʻzini anglatib,
adashgan yoʻlini raso qiluvchi, tozartuvchi, poklovchi ishq. Shunga monand
shoir sheʼrlarini koʻlamdor tuygʻularning ifodasi deb qarash toʻgʻriroq, albatta.
Insonni baʼzi umidbaxsh tuygʻular yashashga undaydi. Masalan, sogʻinch. Zero,
sogʻinmasdan, nimanidir kutmasdan ahli insonning yashamogʻi mushkul.
“Birinchi daftarʻdagi sheʼrlar ushbu fikrlarni yana bir bora tasdiqlaydi. Lirik
258
“men”ning tasviridagi sogʻinch “choʻng bir qaygʻudan doʻppi kiygan, xijrondan
egniga chakmon olib, umiddan beliga belbogʻ bogʻlagan” sogʻinchdir.
Bormisan, yoʻqmisan – nima farqi bor?
Muhimi, yuragim ogʻriqda notinch,
Sheʼrimda uzoq bir ishqning sharhi bor,
Ammo yuragimda xijron zahmi bor...
Agar oʻlar boʻlsam, sevgim, baxtli bor –
O, faqat yashashga haqlidir sogʻinch.[3. 115-bet]
Sheʼrlarda lirik qahramon “Sogʻinch nima?” degan savolga “Sogʻinch dilni
oʻrtovchi sas” deb loʻnda javob beradi. Usmon Azimning lirik qahramoni shu
qadar sogʻinchda, “baxt orasida boʻlmasa-da, armon ichida kelsa va yo chin
boʻlmasa-da, yolgʻon ichida kelsa”, deya mahbubiga intizor. Axir oshiqning
dildori oʻzi uchun mangu baxtli hayot ramzi:
Qoʻlingda hech narsa yoʻq edi sening –
Ammo topmoq istab yoʻqday koʻnglimni,
Bezovta bahorga koʻmib oʻngimni –
(Qoʻlingda hech narsa yoʻq edi sening)
Xuddi guldastaday tutding qoʻlingni. [5. 112-bet]
Hatto orzusi ham “ertakning chuntagida” boʻlgan yor seviklisiga nima
ham bera olardi? Ammo sevgan inson uchun oʻz yorining hech narsasi
boʻlmasa-da, doimo koʻnglini topib yashashga intilishi, hayotini bahorga koʻmib
yashashi va xuddi guldastadek qoʻlini tutishi ulugʻ bir neʼmatdir. Shoir shu
tariqa baytdan baytga, sheʼrdan sheʼrga tuygʻuning oliy xilqati tomon
harakatlanib boradi va lirik qahramon sogʻinchni kuylashda “sogʻinchni
sogʻingan sohir samandar” yangligʻ namoyon boʻla boshlaydi. Chunonchi,
“Dunyoni toʻzitdi...” deb boshlanuvchi sheʼrda sevgining goʻzal hodisasi
qalamga olinadi. Unga muvofiq, sof sevgining asosiy shartlaridan biri vafodir.
Agar ikki mushtoq qalb hamdam boʻlsa, ularning bir-biriga boʻlgan vafosini
“qanday yaxshi” degan oʻlchovda baholash mumkin. Ammo ikki yakdilning,
oshiq va maʼshuqning birga boʻlmagan holatdagi vafosini-chi?! Endi bunday
259
vafoni “qanday yaxshi” qabilidagi oʻlchamlar bilan oʻlchab boʻlmaydi, zero u
bunga sigʻmaydi ham. Bu kabi yuksak darajadagi olijanoblikni ulugʻvor
oʻlchamlar, xususan, “chin ishq”, “haqiqiy sevgi” kabi mezonlar bilan oʻlchagan
maʼqulroq, nazarimizda. Sheʼrning lirik qahramoni chin oshiq deb atasa
arzigulik insondir.
“Birinchi daftar”dagi sheʼrlarning baʼzilari choʻng qaygʻu bilan, shoirning
oʻzi aytganidek, “nahorda kuylangan maqom yangligʻ” kuy sochadi. Masalan,
“Osmon choʻg elaydi”, “Nima boʻlsa boʻldi”, “Tunmi?”, “Ayriliq” sheʼrlarida
armonlar, iztiroblar dunyosida adashib, sarson kezib yurgan inson holatini his
qilsak,
Do'stlaringiz bilan baham: | 
