Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

 

Annotation.  Turkic  phonetics  has  long  been  in  the  spotlight  of  scholars,  from 

Mahmud Kashgari, a scholar who first studied the Turkic languages comparatively, to the 

present day. In recent years, in addition to the traditional study of Turkic languages in general, 

there has been an increase in research on the comparative study of the specifics of certain 

languages. The peculiarities of Turkic consonants in Uzbek and Turkmen languages are one 

of them. This article describes the Uzbek and Turkmen languages belonging to the Qarluq and 

Oghuz groups of Turkic languages, as well as the consonant phonemes of the Khorezm dialect 

in the Oghuz dialect of the Uzbek language and their comparison. 

Keywords: Turkic language, uzbek language, turkmen language, fonetic, consonants.  

 

 

Turkologiyada turkiy tillar fonetikasi keng tadqiq etilgan mavzulardan 

biridir. Davrlashtirish asosida qadimgi, eski va hozirgi turkiy tillardagi undosh 

Til va adabiyot:  

ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar   

 

2020-yil 30-aprel 

---

 

144 

fonemalarning  miqdori  va  sifati,  oʻziga  xosliklari  turkiy  fonetikaning  asosiy 

tadqiq  obyekti  hisoblanadi.  Xususan,  B.A.Serebrinnikov  va  N.  Z. 

Gadjiyevalarning  “Turkiy  tillarning  qiyosiy-tarixiy  grammatikasi”  [16], 

N.A.Baskakovning  “Turkiy  tillarning  tarixiy-tipologik  fonologiyasi”  [4], 

A.M.Sherbakning “Turkiy tillarning qiyosiy fonetikasi” [17] kabi tadqiqotlarida 

yuqoridagi  obyektlar  oʻrin  olgan.  Aytish  kerakki,  turkiy  tillarning  qarluq  va 

oʻgʻuz guruhlariga mansub oʻzbek va turkman tillarining fonetikasi, xususan, 

undoshlar tizimining ikki tildagi miqdori, qoʻllanish oʻrinlari, oʻziga xosliklari 

asosiy  planda  oʻrganilmagan  va  yuqoridagi  adabiyotlarda  umumiy  tarzda 

ma’lumotlar berib oʻtilgan. Shu jihatlarni inobatga olgan holda, tadqiqotimizda 

oʻzbek  va  turkman  tillarida  undosh  fonemalarning  xususiyatlari,  oʻziga 

xosliklari  haqida  kuzatishlarimizni  keltiramiz.  Bunda  ikki  tildagi 

undoshlarning muvofiqligini aks ettirish maqsadida xorazm shevasi undoshlar 

tizimi ham tadqiq etiladi.  

Undoshlar  oʻpkadan  chiqayotgan  havoning  nutq  a’zolariga  tegishi 

natijasida hosil boʻladigan tovushlardir. Turkiy tillarda unlilarda boʻlgani kabi 

undosh  tovushlar  ham  bir-biridan  son  va  sifat  jihatidan  turli  darajada  farq 

qiladi. Masalan, turk tilida 21 ta [21, 35-bet], ozarbayjon tilida 23 ta boʻlsa [20, 

177-bet], ularning miqdori oʻzbek tilida 24 ta [18, 55-bet], turkman tilida 21 ta 

[19, 68-bet], xorazm shevasida esa 22 tani [2, 132-133-bet] tashkil etadi: