Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

öz inikä ϋrsa, uẟuz bolur. Ma’nosi: “ Tulki oʻziniga qarab ulisa (irillasa, hursa), 

qoʻtir boʻladi”. Bu maqol oʻz elini, urug‘ini va mamlakatini yomonlovchilarga 

qarata aytilgan. Sartnïŋ azuqï arïǧ bolsa, yol ϋzä yer. Ma’nosi: “ Savdogarning 

moli  toza,  beshubha  boʻlsa,  yoʻl  ustida  yeydi”.  Bu  maqol  aytgan  soʻzining 

ustidan chiqa olmagan, quruq maqtanchoqlarga nisbatan aytiladi. Anuq otru 

tutsa, yoqqa sanmas.  Ma’nosi:  “  Mehmonga  bor  ovqat  taqdim  qilingach, 

koʻrmadim  demaydi”.  Bu  maqol  uy  egasi  bor  narsasini  mehmonga  taqdim 

qilishi kerakligi zarurligiga ishorat qilib aytiladi. Ushbu maqol turkiy xalqlar 

qoniga singib ketgan deyish mumkin, chunki har bir mehmonni ochiq yuz bilan 

kutib  oladi,  “Mehmon  kelsa  eshikdan  rizqi  kelar  teshikdan”  maqoliga  amal 

qilishadi. Atan yϋki aṡ bolsa, ačqa az könϋr. Ma’nosi: “ Atan (axta qilingan 

---

 

421 

tuya)  ning  yuki  oziq-ovqat  boʻlsa  ham,  och  kishiga  oz  koʻrinadi”.  “Yeb 

toʻymagan,  yalab  toʻymaydi”,  “Olganga  yuzta  ham  oz  ”  kabi  maqollarimiz 

bugungi  kundagi  koʻzi  och  kishilarga  nisbatan  qoʻllaniladi.  Yurt  kičik  bolsa, 

aŋut bedϋg ϋr. Ma’nosi: “Idishning teshigi kichik boʻlsa, katta voronka qoʻy”. 

Bu  maqol  kichik  ishni  katta  qilib  koʻrsatadigan  kishiga  nisbatan  qoʻllaniladi. 

Kichik  mehnatini  katta  qilib  maqtanuvchi  kishilarga  xalqimiz  “Pashshaday 

ishini fildek qilib koʻrsatadi” deydi. Qaz qopsa, ördäk kölig igänϋr. Ma’nosi: “ 

G‘oz (suvdan) koʻtarilsa, koʻlni oʻrdak egallaydi. Bu maqol xalq orasidan ulug‘ 

kishi ketgandan keyin, uning oʻrnoga tuban bir kishining koʻtarilganiga ishora 

qilib aytiladi. “Otning oʻlimi itning bayrami” kabi ma’nodosh maqol ugun xalq 

iste’molida ishlatilmoqda. Ïtqa uwat etsä, uldaŋ yemäs. Ma’nosi: “ Itga uyat 

kelsa,  oriyat  qilsa,  pocha  tashlasang  ham  yemaydi”.  Bu  maqol  uyatchang 

boʻlishga  undab,  kishini  nomuvofiq  ishlardan  qaytishga  da’vat  qilib  aytiladi.