Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

QAHRAMONLAR PSIXIKASI 

 

Annotatsiya.  Ushbu  maqolada  Vilyam  Shekspirning  “Hamlet”  tragediyasidagi 

qahramonlar psixikasi haqida soʻz yuritiladi. 

Kalit soʻzlar: psixologiya, psixika, Vilyam Shekspir, “Hamlet” tragediyasi 

 

 

Psixologiya  fani  juda  qiziqarli  fandir.  Chunki  u  bevosita  shaxs  bilan 

bog‘liq. Oʻz-oʻzini bilish inson uchun maroqlidir. 

“Psixologiya  voqelikning  alohida  bir  sohasi  boʻlgan  psixik  yoki  ruhiy 

hayot sohasini oʻrganadi.  Har  kimga  ma’lum  hodisalar:  sezgilarimiz,  idrok, 

tasavvurlarimiz,  fikr,  his,  intilishlarimiz  va  shunga  oʻxshashlar  psixika 

hodisalari  jumlasidandir.  Shaxsning  psixik  yoki  individual  xususiyatlari  deb 

ataladigan  xususiyatlar:  odamning  temperamenti,  xarakteri,  qobiliyati, 

ehtiyoji, mayli, havaslari ham psixika sohasiga kiradi”. [2.6-bet] 

Inson va psixologiyani bir-biridan ayro tushunib boʻlmaydi. Ular oʻzaro 

chambarchas bog‘langan tushunchalardir. Tasavvur qiling, savdo doʻkonidan 

farzandingizga oʻyinchoq sotib oldingiz. Uning faqat bir, oshib ketsa ikki-uch xil 

xususiyati  boʻladi.  Agar  u  qoʻg‘irchoq  boʻlsa,  qoʻshiq  aytishi,  koʻzini  ochib-

yumishi, ot oʻyinchoq boʻlsa, sakrashi, yugurishi mumkin. Bundan ortiq ishlarni 

bajara olmaydi. Uning vazifasic heklangan. Chunki uni odam yaratgan. Yaratgan 

Parvardigorning  qudratini  qarangki,  birgina  insonda  million  xil  xususiyatni 

yaratib  qoʻyibdi.  Inson  bir  paytning  oʻzida  ham  yig‘lashi,  ham  kulishi,  ham 

Til va adabiyot:  

ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar   

 

2020-yil 30-aprel 

---

 

327 

xoʻmrayishi,  ham  xursand  boʻlishi,  ham  hayajonlanishi,  ham  afsuslanishi 

mumkin. Ha, bunday qudrat oldida biz ojizmiz.  

Endi,  inson  psixikasidagi  oʻzgarishlarni  badiiy  asar  misolida  koʻrib 

chiqamiz.  Bu  asar  buyuk  ingliz  dramaturgi  Vilyam  Shekspirning  “Hamlet” 

tragediyasidir.  Asar  bosh  qahramoni  boʻlgan  Hamlet  turli  ziddiyatlar 

qurshovida  tasvirlanadi.  Uning  xarakterida  agressiya,  jizzakilik, 

qiziquvchanlik, muhabbat joʻsh uradi. Hamlet 17-18 yosh oralig‘idagi oʻspirin. 

Psixologiya kitoblariga qaraydigan boʻlsak, bu yoshdagi oʻspirinlar xarakterida 

psixologik  oʻzgarishlar  yuz  beradi,  qiziqishlar,  intilishlar,  ziddiyatlarortadi, 

yangi  hislar,  sezgilar  paydo  boʻladi,  doʻst  tanlash  bilan  bog‘liq  muammolar 

yuzaga  kela  boshlaydi.  Psixologiya  darsliklariga  nazar  tashlasak  quyidagi 

fikrlarni koʻrishimiz  mumkin:  “Bu  davr  kuch-g‘ayrat,  shijoat,  qahramonlik 

koʻrsatishga  urinish,  jamoat,  jamiyat  va  tabiat  hodisalariga  romantic 

munosabatda boʻlish bilan boshqa yosh davrlaridan keskin farqlanadi”. [3.172-

bet]  “…  bu  ontogenez  bosqichida  eng  rivojlangan  his  bu  doʻstlik boʻlib 

hisoblanadi”.  [3.187-bet]  Ushbu  psixik  oʻzgarishlarni  Hamletda  ham 

koʻrishimiz  mumkin.  Masalan,  uning  doʻsti  Goratsioning  “men  sizning  sodiq 

bandangizman” deb aytgan gapiga Hamlet: “nechun banda boʻlasiz, axir bizlar 

doʻstmiz-ku”  deb  javob  beradi.  U  doʻstini  juda  hurmat  qiladi,  uning  har  bir 

aytgan gapini haqiqat deb qabul qiladi, Goratsio oʻzini tanbal deb ataganda ham 

bunga qattiq qarshilik qilib, e’tiroz bildiradi, uni mehnatkash inson ekanligini 

e’tirof  etadi.  Yoki  boʻlmasa,  muhabbat  borasida  ham  aqldan  ozib,  bosh 

vazirning  qizi  Ofeliyani  sevib  qoladi.  Bunga  qarshi  boʻlishlariga  qaramay  u 

sevgisidan voz kechmaydi. Hamlet xarakterida bundan tashqari agressivlikni, 

hayotdan  toʻyishlikni ham koʻrish mumkin. Bunga asosiy sabab otasining 

amakisi  tomonidan  oʻldirilishi  va  onasining  amakisiga  turmushga  chiqishi 

sabab boʻladi: 

“…Shu qanchalik razolat !Qahrim shundan-da! 

U otamni oʻldirib, onamni buzdi. 

Toʻsiq boʻldi men bilan xalq oʻrtasida. 

---

 

328 

Endi hayotimni ham nobud qilmoqchi…”![1.224-bet]  

Bu yoshdagi oʻsmirlarga bunday holatlar juda yomon ta’sir qiladi .Ular 

oʻz  jonlariga  qasd  qilishlari  ham  mumkin.  Bunday  istakning  mavjudligiga 

Hamletning nutqidan ham anglash mumkin:  

“Koshki shu goʻsht toʻrvasi mahv boʻlsa tamom. 

Yo erisa, chirisa, yoki bug‘ boʻlsa! 

Koshki edi, demasa xalloqi-olam 

Oʻz-oʻzini oʻldirmoq fe’lini gunoh” . [1.25-bet] 

Asarning  boshqa  oʻrinlarida  ham  shu  va  shunga  oʻxshash  vaziyatlarni 

uchratish  mumkin.  “Hamlet”  ana  shunday  ziddiyatlarga  boy  asar  boʻlishiga 

qaramay, barcha kitobxonlar qalbidan joy olibul gurgan.