Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

 

Annotation. This article analyzes Albert Camus’s views on the “absurd” and the essay 

“The  Legend  of  Sisyphus”.  And  in  this  work,  the  concepts  of  “absurdity”  and  “rebellion”  are 

discussed, as well as the understanding of man’s place in the world and in life. 

Keywords: modernism, existentialism, ugliness, absurd image, meaninglessness, existence. 

 

 

Fransuz  yozuvchisi  va  faylasufi  Albert  Kamyu  (1913–1960)  oʻtgan 

asrning  50-yillarida  jahon  intelligensiyasi  tafakkuri  va  dunyoqarashiga  kata 

ta’sir koʻrsatgan ijodkorlardan sanaladi. Zamondoshlar iunga “Gʻarb vijdoni” 

degan  sharafli  nom  bergandilar.  Albert  Kamyu  1913-yilning  7-noyabrida 

Jazoirda  yashovchi  fransuz  oilasida  dunyoga  keldi.Yosh  Albert  shu  yerdagi 

boshlangʻich  maktabda  savodini  chiqardi.  A’lo  oʻqigani  uchun  u  maktab 

ma’muriyati yoʻllanmasi bilan litseyga oʻqishga qabul qilindi. Biroq, sil kasaliga 

chalinib,  bir  muddat  kasalxonada  yotib  davolandi.  Baxtga  qarshi  bukasallik 

umrining  oxiriga  qadar  undan  arimadi,  adibning  ruhiy  holatiga  jiddiy  ta’sir 

koʻrsatib, hayoti va ijodida salbiy holatlar tugʻdirdi. 1932–1937 yillar Kamyu 

Jazoir universitetining falsafa fakultetida tehsil oldi. Bu yillarda u Andre Jid, F. 

M. Dostoevskiy, F. Nitsshe asarlarini kata qiziqish bilan mutolaa qiladi. 1936-

yil  Kamyu  “Neoplatonizm  va  xristianlik  ta’limoti”  mavzusida  magistrlik 

Til va adabiyot:  

ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar   

 

2020-yil 30-aprel 

---

 

340 

dissertatsiyasini himoya qiladi. Dissertatsiya mazmunida Platon falsafasining 

Avrelie  Avgustin  teologik  falsafasi  va  diniy  ta’limotiga  ta’siri  xususida  fikr 

yuritilga  nedi.  Shundan  soʻng,  u  S.  Kerkegor,  L.  Shestov,  M.  Xaydegger  va  K. 

Yaspersning ekzistensializm falsafasini qunt bilan oʻrganishga kirishadi. Ayni 

paytda davrining mashhur yozuvchisi Andre Malro prozasining tub mohiyatini 

ifodalovchi “hayotning absurdligi” gʻoyasini oʻrganish bilan mashgʻul boʻlib, oʻzi 

ham shu mavzuga yaqin “Baxtli oʻlim” nomli ilk qissasini yozadi. 

1942 yili adibning “absurd haqida essesi” – “Sizif haqida afsona” asari 

nashr etildi. Bu asarida Kamyu  oʻlim haqidagi fikr-mulohazalarini,  ya’ni  oʻz-

oʻzidan  begonalashib  ketish,  voqelikni  bilib  boʻlmaslik,  yashash  ma’nosini 

anglashning mumkin emasligi, erkinlikning yagona manbai sifatida absurdni 

koʻrsatish xususidagi mushohadalarini bir joyga toʻplarkan, absurd dunyoning 

bosh  qahramoni  roliga  afsonaviy  Sizifni  tanlaydi.  Sizifning  ter  toʻkib 

bajarayotgan ishi bema’ni, bemaqsad, ma’budlar amri bilan u xarsangtoshni 

choʻqqiga koʻtarib chiqqanida tosh yana pastga qarab qulaydi va hammasini 

yangidan  boshlashini  u  yaxshi  biladi.  Yana  shuni  biladiki  –  u  choʻqqiga 

chiqqudek boʻlsa ma’budlardan ham yuqorilaydi, taqdir ustidan gʻalaba qiladi, 

demak,  toshni  koʻtarish  uning  azaliy  ishi  va  maqsadiga  aylanadi.  Shuni 

bilishning  oʻzi  kifoya,  buni  anglash  erkinlikni  kafolatlaydi.  San’at  asari  ham 

absurd  dunyoga  mansubdir,  biroq  ijod  jarayoni  xaos  qoplagan  dunyoda  es-

hush,  eng  muhimi  tafakkurni  saqlab  qolishga,  aqlni  yoʻqotmaslikkai  mkon 

beradi.Shu  asnoda  Kamyu  ijodida  romantic  ruhdagi  optimizmning  yana  bir 

manbai  –  san’at  paydo  boʻladi.  U  tomonidan  yuksak  qadrlangan,  munosib 

baholangan  fransuz  romani  taqdirni  yengish,  taqdir  zarbalariga  bardosh 

beruvchi  qudratli  kuch  sifatida  namoyon  boʻladi.  Muallif  romanning  badiiy 

makoni va zamonida taqdirni “shakl”ga soladi, uni “san’at qoida” lari asosida 

quradi. Bu xususiyat shak-shubhaga oʻrin qoldirmaydi, shuning uchun ham u 

badiiy adabiyotda azaldan mavjuddir. Kamyuning oʻzi ham klassik an’analarga 

sodiq qolish, ularga rioya qilishdek yuksak xislatlarni saqlashga harakat qilgan. 

Qahr-gʻazabga toʻlgan ma’budlar Sizifni bema’ni va maqsadsiz ishni bajarishga 

---

 

341 

mahkum  etdilar.  Bu  bilan  ularda  bema’ni,  foydasiz  va  umidsiz  mehnatdan 

dahshatliroq, shafqatsizroq jazo  yoʻq, degan tushuncha paydo boʻldi. Kamyu 

esa ushbu afsonaning qahramonini absurd odam deb hisoblarkan: “U oʻzining 

olijanob  va  qabih  his-tuygʻularida  ham,  azob-uqubatida  ham  oʻzgarmaydi, 

absurdligicha  qoladi”,  deb  yozadi.  Sizif  yerdagi  hayoti,  jilovlanmagan 

ehtiroslari,  xudolarga  boʻysunmagani  va  dunyoni  chindan  sevgani  uchun 

jazoga mahkum etilgan. Qahramonning qisqa vaqt toʻxtab, tin olish payti, ya’ni 

poyoni  yoʻq  azob-uqubatlardan  bir  daqiqa  boʻlsa-da,  kutilgan holati 

qiziqarlidir.  Aynan  shu  dam  Sizif  hushiga  keladi,  unga  his-tuygʻulari  yana 

qaytadi. Yoki tosh qaytadan pastga yumalayotganda, mehnatdan bir zum forigʻ 

boʻlgan  Sizif  bema’ni  mehnatidan  qutilganini  his  etib,  oʻzini  erkin  va  ozod 

sezadi, hatto baxtli odamdek quvonadi ham. Afsonaning fojiaviyligi Sizifning 

ongli ravishda bema’ni ishni bajarayotganida, abadul-abad toshni koʻtarishga 

mahkum etilganligini anglashida asoslangan, desak toʻgʻriroq boʻladi. Kamyu 

zamonaviy  odam  hayotini  ushbu  afsona  bilan  taqqoslarkan,  hayot  fojiali  va 

koʻp  jihatdan  bema’ni  deb  hisoblaydi.  Odamlarning  xatti-harakati,  yashash 

uchun  kurash  olib  borishlari  charxpalak  aylanishiga  oʻxshaydi,  bir  zaylda 

kechadi  va  hech  qanday  foyda  keltirmaydi.  Qahramonning  aqli  rasoligi,  es-

hushi joyidaligi, ongi aniq-ravshanligi taqdir ustidan gʻalaba qozonadi va azob-

uqubatlarni xursandchilikka, shod-xurramlikka aylantiradi. Bu baxt Sizif chin 

qalbdan  sevgan  goʻzal  dunyo  va  shirin  hayot  haqidagi  xotirada  mujassam 

boʻlarkan, uning yuragi “choʻqqiga chiqish uchun kurash” bilan toʻlib-toshgan. 

Kamyu fikricha, Sizifni baxtli odamdek tasavvur qilish lozim. Shubhasiz, Kamyu 

qadim  yunon  mifologiyasidan  olingan  mashhur  afsonaga  yangi  hayot 

bagʻishlaydi.  Sizifning  ishi  zamonaviy  insonlar  mehnati  bilan  bir  xil  ekanligi 

xususidagi  fikrni  radetib  boʻlmaydi.  Koʻp  odamlar  yangilik  yaratmaydilar, 

kashfiyot  va  ixtiro  qilmaydilar,  faqat  bir  zayldagi  xarakatlardan  iborat 

yumushini  kundan  kunga  bajaraveradilar.  Sizifning  baxti  shundaki,  u  bir 

qarashda bema’ni va befoyda boʻlib koʻringan ishida oʻzicha ma’noni koʻradi. 

Albert Kamyu asarlari va falsafasi xususida aniq bir tasavvur hosil qilish oson 

---

 

342 

emas, chunki uning adabiy va falsafiy asarlarida bayon etilgan qarashlarni har 

xil alpozda, turlicha talqin qilish imkoniyatiga ega boʻlamiz. Ayni paytda ushbu 

falsafaning oʻziga xos xususiyati, yoʻnalishi va muammolar majmui tarixchi va 

faylasuflarga uni ekzistensializmning bir koʻrinishi sifatida baholashga zamin 

yaratdi. Haqiqatdan ham, Kamyu dunyoqarashi va ijodida Gʻarb falsafasi asrlar 

osha  bosib  oʻtgan  yoʻlning  oʻziga  xos  xususiyatlari  namoyon  boʻldi.  Kamyu 

dunyo,  umuman  ob’ektiv  voqelikning  realligidan  shubhalanmagan,  uning 

tadrijiy rivojlanishi, toʻxtovsiz harakatlanishi muhimligini anglab yetgan. Uning 

fikricha,  dunyo  aql-idrokka  asoslanib  qurilmagan,  u  xaotik.  Dunyo  insonga 

nisbatan shafqatsiz. Adovat ruhi bilan sugʻorilgan dunyo insonga doimo tahdid 

solib  turadi.  Bu  adovatli,  shafqatsiz,  tajovuzkor  dunyo  ming  asrlar  oshib 

bizgacha yetib keldi. Bu dunyo haqida biz bilganimizni ishonarli deb boʻlmaydi; 

toʻplagan  bilimimiz  yetarlicha  asosga  ega  emas,  tajribada  isbotlanmagan. 

Dunyo  har  doim  koʻz  oʻngimizdan  gʻoyib  boʻladi,  tutqich  bermaydi,  oʻzgarib 

turadi. Hayot, ob’ektiv borliq xususidagi tasavvurida Kamyu “borliq oʻzini faqat 

shakllanishida  namoyon  qilishi  mumkin,  shakllanish  esa  mavjudliksiz,  real 

tarzda  borliqsiz  hech  narsa,  yoʻq  narsa”,  degan  aqidaga  asoslanadi.Yozuvchi 

fikricha, borliq ongda aksetadi, lekin “inson aql-idroki, orzu-umidlar olamida 

harakatlanmaguncha  oʻzining  toʻliq  ifodasini  topmaydi.  Agarda  u  uygʻonsa, 

hamma narsa oʻzaro uygʻunlashib ketib, yaxlit holga keladi, muayyan tartibga 

tushadi.  Agarda  tashqaridan  biron  bir  tahdid  kelsa,  xavf-xatar  tugʻilsa, 

ushbudunyoparchalanib, 

xuddioynakabisinib, 

minglabboʻlaklargaboʻlinibketishimumkin.  Undan  keyin  insonning  dunyoni 

bilish  qobiliyati,  aqli-zakovati  uchun  behisob  yaltirab  turuvchi  siniq  oyna 

parchalari qoladi. Uni terib olish esa inson aqliga bogʻliq”. Kamyu shu tariqa 

dunyoni oʻzgartirishning yagona manbai deb bilishni koʻrsatadi, ayni paytda, 

bilimdan  oʻylamasdan,  bema’no  foydalanmaslikka  undaydi.  Kamyu  ilm-fan 

dunyo  va  inson  xususidagi  bilimlarimizni  chuqurlashtiradi  va  kengaytiradi 

deguvchi  purma’no  fikrga  qoʻshiladi,  lekin  bu  bilimlar  hali  yetarlicha 

mukammal  emasligini  ta’kidlaydi.  Uning  fikricha,  ilm-fan  bugungi  kungacha 

---

 

343 

ham  eng  muhim,  eng  dolzarb,  ya’ni  hayot  ma’nosi,  dunyo  mavjudligining 

maqsadi, butun borliq, ya’ni oʻsimlik va hayvonot, umuman tirik organizmning 

yashash ma’nosi haqidagi savolgajavob berolmaydi. Odamlar bu dunyoga, bu 

tarixga tasodifan tushib qolishgan. Ular oʻlimga mahkum etilgan va hayot koʻz 

oʻngimizda  goʻyo  absurd  dunyodagi  bema’ni  harakat,  yashash  uchun 

kurashdek namoyon boʻladi. Ushbu adovatli, tajovuzkor, sovuq va issiq, zulmat 

va  yorugʻ,  mashriq  va  magʻrib,  shams  va  qamar,  hayot  va  oʻlimdan  iborat 

dunyoda  Inson  nima  qilmogʻI  lozim?  Kamyu  bizni  bu  savolga  kechiktirmay 

javob  topishga  chorlaydi.  Avvalambor,  inson  “hayot  nima,  u  yashab  oʻtishga 

arziydimi,  umuman  yashash,  hayot  kechirishda  ma’no  bormi,  yoʻqmi?”, 

deguvchi murakkab bir savolga javob berishi lozim. Falsafaning ushbu bama’ni 

savoliga javob topish – oʻta murakkab falsafiy muammoni yechish demakdir. 

Kamyu fikricha, “qolgan barcha narsa… ikkinchi darajalidir. Yashashga intilish, 

toʻlaqonli hayot kechirish uchun tirishish, insonning dunyoga boʻlgan mehr-

muhabbati  bilan  oʻlchanadi,  “ushbu  muhabbatda  dunyodagi  jamiki  azob-

uqubat,  jabr-ujafo,  qiynoq  va  sitamlardan  kuchliroq  narsa  mujassam”dir”. 

Dunyoviy muhabbat insonga hayotni  sevish  va  hayot  oʻrtasidagi  tafovutni, 

kelishmovchilikni yengib oʻtishga imkon beradi. Garchi ushbu tafovut ustunlik 

qilgudek  boʻlsa,  dunyoda  absurd  hukmronlik  qiladi.  Insonga  Benazir  aql-

uzakovat, zehn, tafakkur, eng muhimi, ong va til berilganki, u dunyoni muayyan 

tartibga solishi, ezgulik va yovuzlik xususidagi tushuncha va tasavvuriga mos 

ravishda uni oʻzgartirishi lozim. Albert Kamyu yashash bu – absurdni chuqur 

va keng tadqiq qilish, unga qarshi isyon koʻtarish, deb hisoblaydi. Aqlimni ishga 

solib,  oʻlimga  itoatkorona  boʻysunish  qoidasini  yashash  qoidasiga 

aylantiraman va oʻz jonimga qasd qilishni rad etaman”. Yozuvchi fikricha, inson 

tanlash huquqiga ega: yo oʻz davriga moslashib yashash yo uni oʻjarona rad 

etgan  holda  qarshi  kurashish,  lekin  davr  bilan  bitim  tuzishi  ham  mumkin. 

Keyingisida  “oʻz  davrida  yashab  abadiyatga  ishonish”  tamoyili  ustun  turadi. 

Qiziq holat, abadiyatga ishonish Kamyuga unchalik ham xush kelmaydi. Uning 

fikricha,  dunyodagi  absurddan,  ya’ni  dunyo  bema’niligidan  azaliy  va  abadiy 

---

 

344 

qadriyatlarga e’tiqod qilish, kundalik hayot illyuziyasiga shoʻngʻib ketish yoxud 

birorta  gʻoyaga  ergashib  yashirinish,  boshqacha  aytganda,  absurd  bosimini 

tafakkur yordamida pasaytirish mumkin. 

Kamyu  esselari  va  asarlarida  xuddi  Kafka  kabi  hayotning,  dunyoning 

absurd  va  ma’nosiz  ekanligini  ta’kidlaydi,  ana  shu  ma’nosizlik  va  absurdni 

tahlil  qilishga  kirishadi.  Adib  uchun  hayotning  ma’nosizligi,  dunyoning 

absurdligi  bor  haqiqat.  Har  qanday  odam  bu  haqiqatni  tan  olishi,  anglashi 

kerak.  Bu  falsafaning  birinchi  masalasidir.  Uni  hal  qilmay  turib,  deydi  adib, 

falsafaning boshqa masalalarini hal qilib boʻlmaydi. Dunyo boshidanoq absurd 

boʻlgan  va  absurdligicha  davom  etayapti.  Absurd  sharoitida  insonning 

mavjudligi tan olinmaydi, u mavjud deb hisoblanmaydi. Qismatning eng katta 

adolaltsizligi  ham  ana  shunda.  Hayot  azaldan  shunday  qurilgan  va  bundan 

keyin  ham  shunday  davom  etadi.  Sizif  tepalikka  toshni  dumalatib  chiqishga 

mahkum etilgan.Bu yerda u mavjud emas, aksincha uning peshonasiga bitilgan 

taqdir bitigi mavjud, xolos. Tosh yana pastga dumalab tushaveradi. Sizif yana 

toshni tepaga dumalatib chiqaveradi. Uning toshni dumalatib chiqishida hech 

qanday ma’no yoʻq. Ma’budlar uning qismatiga ana shu azaliy taqdirni abadiyat 

qadar bitib qoʻyishgan.Bu dumalatishdan ma’no izlashning oʻzi ma’nosizlikdir. 

Ammo  Kamyuning  fikricha,  absurdni  ana  shu  xulosa  bilan  toʻxtatib 

qoʻyilsa, bu absurd falsafasining, dunyoni anglashning notugalligini, absurdga 

va taqdirga qul boʻlganlikni bildiradi. Absurdga boʻysunish, unga bosh egish – 

insonning eng katta fojiasidir. Absurdni yengish uchun unga isyon qilish, ya’ni 

uning  mohiyatini  anglash,  inson  oʻzining  kimligini  anglashi  kerak 

boʻladi.Kamyu Sizif tepalikka tosh dumalatib chiqishi taqdiri ekanini bilgach va 

uni anglagach, absurdning eng muhim bosqichi boshlanadi, Sizifning tepalikka 

tosh dumalatib chiqishga mahkumligini anglashi esa uning absurddagi birinchi 

isyonidir, bu holat oʻzining mavjud ekanini isbotlashga hozirlanishdir deydi. Bu 

isyon  odamning  olam  va  hayotda  tutgan  oʻz  oʻrnini  anglashidir.  Ana  shu 

anglashdan soʻnggina endi toshni dumalatib chiqishdan zavq olish, uni ijodiy 

shavqqa  va  hayotiy  quvvatga  toʻldirish,  ya’ni  qismat  ma’nisizligini  ma’noga, 

---

 

345 

mavjudsizlikni  mavjudlikka  aylantirish  davri  boshlanadi.Sizif  oʻzining 

mahkumligini  oʻzgartirolmaydi,  uning  uchun  boshqa  yoʻl  yoʻq,  ammo  unda 

taqdirining  peshonasiga  bitilganiga  qasdma-qasd  oʻz  hayol  va  tasavvurlari, 

orzu-umidlari,  zavq-shavqlari,  mavjudligini  bildirishga  urinishlari  bilan 

toʻldirish imkoniyati bor. Sizif toshni tepaga dumalatib chiqar ekan, endi unda 

shu  dumalatishdan  oʻzini,  menini  anglash  va  bu  dumalatishni  oʻzining 

foydasiga hal qilish, Kamyu tili bilan aytganda, mahkumlikni ijodga aylantirish, 

ya’ni  toshni  tepalikka  oʻzi  xohlaganday,  oʻzining  mavjudligini  bildirib,  oʻzi 

tanlagan usul va uslubda dumalatib chiqish imkoni bor. 

Yashash  uchun  kurash  –  bu  oʻzi  uchun  yaratilgan  hayotni  va  dunyoni 

aqli,  tafakkuri  bilan  tartibga  solish,  oʻzining  mavjudligini  isbotlash  degani, 

mavjudligini  isbotlash  esa  azaliy  hayot  tartiblariga  isyonni  anglatadi.  «Men 

mavjudligimni  isbotlash  uchun  isyon  qilaman!»  –  deydiKamyu.  Chunki  bu 

harakat  bilan  inson  qarshisidagi  abadiy  ma’nisizlikni  oʻziga  boʻysundirishga 

kirishadi, boshqacha aytganda, unga ma’no va mavjudlik bagʻishlashga oʻtadi. 

Absurdni anglab, uni oʻzgartirish, unga oʻzgacha tartiblar berish uchun qilingan 

har  bir  harakat  isyondir,  isyon  esa  ijoddir  deydi  adib.Bu  erda  adib  isyon 

ma’nosini keskin ajratib tahlil qilishga kirishadi.Adib nazarida shu paytgacha 

odam odamga, eziluvchi ezuvchiga qarshi qilgan isyoni, bu haqiqiy isyon emas, 

absurd isyon odamga qarshi qaratilmaydi, bu isyonda odam oʻldirishga dav’at 

qilinmaydi.Shu sababli insoniyat boshidan kechirgan isyonlar, bugun inqilob 

deb atalayotgan harakatlarning absurd isyoniga aloqasi yoʻq, bular shunchaki 

qoʻzgʻolon  yoki  toʻntarishlardir.Haqiqiy  isyon  insonning  oʻz  mohiyatini 

oʻzgartirish sari, oʻzgartirish yoʻlida qilgan botiniy isyonidir.Shu isyon haqiqiy 

inqilobdir. Isyon deb atashayotganlarining qolgan jami xunrezlikdan boshqa 

narsa emas. Inson oʻz mohiyatini oʻzgartirishga, oʻz «meni»ni izlab topishga, 

«men»ini  isbotlashga,  uni  kamol  toptirishga  kirishar  ekan,  oʻz  hayotiga  va 

taqdiriga  ma’no  kirita  boshlagan  boʻladi,  bu  esa  mavjudligini  isbotlashga 

urinish hamda absurd mohiyatiga isyondir. 

---

 

346 

Kamyu  esselarida  yashash  bu  absurdni  tadqiq  va  tahlil  qilish,  unga 

qarshi kurashish deganidir deya adabiy va falsafiy kredosini qat’iylashtiradi. 

«Men  absurdni  uchta  holatga  –  erkimga,  isyonimga  va  zavqimga 

aylantiraman»,  –  deydi  Kamyu.  Absurdning  bosimini  odam  oʻz  tafakkuri, 

harakati va ishonchi bilan yengishi mumkin. Oʻzining absurd hayotidan ustun 

kelib,  absurdni  yengganlarni  adib  «gʻoliblar»  (muzaffarlar)  deb  ataydi.  Oʻz 

absurdidan ustun kelganlar va uni yengganlar – gʻoliblar Kamyu uchun inson 

degan nomga har tomonlama munosibdir. «Gʻoliblar» shunisi  bilan tahsinga 

sazovorki, ular hayotlarining ma’nosizlikka mahkum ekanini bilishadi va buni 

yashirib  oʻtirishmaydi,  ammo  shu  ma’nosizlikni  erkinlik  va  ijodiy  shavq 

manbaiga aylantira oladi.  Bunday  odamlar  absurd  hayotdan  baland 

koʻtarilolgan alohida shaxslardir. «Oʻzining isyonga boʻlgan botiniy ehtiyojini 

qondirish uchun u talab qilayotgan birdan-bir narsa – barcha zaruriy narsalar 

bilan  birga  pirovardida  goʻzallikka  va  tenglikka  olib  boradigan  turmush 

asoslarini  bunyod  qilishdir.  Har  qanday  tarixni  inkor  qilish  mumkin,  biroq, 

baribir, oʻsha inkor qilingan joyda oʻzimiz yashashimizga toʻgʻri keladi», – deydi 

Kamyu. Adib bu xil qarashlari bilan Sharq tasavvuf falsafasiga juda yaqin keladi 

va xulosalaridan talay umumiyliklar kelib chiqadi. Kamyuning oʻz taqdiri va 

qismatidan  gʻolib  kelgan  odam  tushunchasi  tasavvufdagi  komil  inson 

tushunchasiga ancha yaqin. Toʻgʻri, tasavvufdagi komillik ilohiy e’tiqod bilan 

bogʻliq.  Kamyu  esa  absurdni  insonning  mohiyati  bilan  bogʻlaydi,  ammo 

xulosada bu ikki qarash bir-biriga uygʻun keladi. 

Kamyuning  nazarida  absurdni  yengishning,  inson  mavjudligini 

isbotlashning  eng  maqbul  yoʻli  ijoddir.  Faqat  ijodgina  absurdning  – 

ma’nosizlikning  qiyofasini  va  mohiyatini  oʻzgartiradi,  unga  ma’no  bagʻishlay 

oladi.  Ijodda  odam  mavjud  absurd  dunyoga  qasdma-qasd  tarzda  oʻzining 

dunyosini  yaratadi,  unga  oʻzi  istaganday  qonunlar  kiritadi,  bu  dunyodagi 

tartiblarni oʻzi bitadi, tanlash imkoniga ega boʻladi, hayotiga goʻzallik va nafosat 

bagʻishlay  oladi.  Shu  sababli  ham  absurd  ijod  isyonlar  ichidagi  eng  katta  va 

mukammal isyondir. Ijod qilish bu dunyoni oʻzi istaganday koʻrish va uni oʻzi 

---

 

347 

istaganday  bekami-koʻst  yaratishga,  oʻzining  mavjudligini  isbotlashga 

urinishdir.