Til va tafakkur Tilshunoslik (lingvistika)

3. Komparativistika – qarindosh tillar o’rtasidagi munosabatlarni o’rganish va ularning qadimgi holatini (bobo tilni) tiklash bilan shug’ullanadi.

4. Kommunikativ lingvistika tilni aloqa vositasi sifatida o‘rganadigan, til va nutq, ularning munosabati, uning jamiyatdagi asosiy vazifasi va o‘rni masalalari bilan shug‘ullanadigan sohadir.

Til kishilik jamiyatidagi asosiy ijtimoiy hodisa sifatida kommunikativ, ekspressiv va akkumulyativ vazifalarni bajaradi.

“Kommunikativ” so`zi “fikr almashuvga oid” degan ma’noni ifodalaydi. Kishilarning o`zaro aloqa-aralashuvda o`z fikr-mulohazalarini, istak-xohishlarini, ichki kechinmalarini ifoda etib, bir-birlariga axborot yetkazishlari, ya’ni tilning jamiyatda aloqa vositasi funksiyasini bajarishi uning kommunikativ vazifasi hisoblanadi.

“Ekspressiv” so`zi “kuchaytirilgan”, “kuchli hissiy obrazlilik xususiyati” degan ma’noni ifodalaydi. Tilning emotsional munosabatlar – suyish, erkalash, nafrat kabi insonga xos bo`lgan qator jihatlarni ifodalash xususiyati ekspressiv vazifa deb yuritiladi.

Bundan tashqari, til kishilik jamiyatida asrlar davomida to`plangan tajriba va bilimlarni kelajak avlodga yetkazish uchun ham xizmat qiladi. Tilning bu xususiyati uning akkumulyativ vazifasidir (“akkumulyativ” lotincha “to`plash”demakdir). Tilga xos bo`lgan akkumulyativ vazifa ba’zi lingvistik adabiyotlarda tilning gnoseologik vazifasi deb ham yuritiladi.

О‘zаrо fikr аlmаshish vа uni kеlаjаk аvlоdlаrgа yetkаzuvchi vоsitа sifаtidа milliy mаdаniyatning shаkllаridаn biri bо‘lgаn til оng vа tаfаkkur bilаn uzviy bоg‘lаngаndir. Ushbu mаtndа qо‘llаngаn «fikr», «tаfаkkur» vа «оng» tеrminlаrini kо‘p hоllаrdа sinоnim sifаtidа kо‘rаmiz. Аslidа ulаrning hаr biri mа’nо ifоdаlаsh dоirаsigа kо‘rа bir-biridаn fаrqlаnаdi. Хususаn, оng – vоqеlikning kishi miyasidа uning butun ruhiy fаоliyatini о‘z ichigа оlgаn vа mа’lum mаqsаdgа yo‘nаlgаn hоldа аks etishi. Fikr – tаfаkkurning аniq bir nаtijаsi. Tаfаkkur – о‘ylаsh, muhоkаmа qilish, vоqеlikni аnglаsh, tаsаvvur qilish, ungа bаhо bеrish, fikrlаsh qоbiliyati. Dеmаk, tаfаkkurni sо‘z bоyligi vоsitаsidа ifоdаlаshdа аsоsiy vаzifаni til bаjаrаdi.

Til faqat kishilarga xos bo‘lganidek, tafakkur ham kishilarga xos bo‘lib, bosh miyaning moddiyligi va fiziologik vazifasi bilan bog‘liqdir. Lekin tafakkur bilan tilni aynan bir xil, bir-biriga o‘xshash narsa deb tushunish xatodir. Tafakkur – tashqi moddiy olamning kishilar miyasida aks etishining eng yuksak shaklidir. Til esa tafakkurni so‘zlar, so‘z birikmalari va jumlalar orqali ifolaydi. Til qonunlari bilan tafakkur qonunlari bir-biriga teng kelmaydi. Shuning uchun ham til grammatikaning o‘rganish obyekti hisoblansa, tafakkur mantiq ilmining o‘rganish ob’yektidir.