Til tarixi ma’ruza matni


ADABIY TILNI TARIXIY-STILISTIK TOMONIDAN



Download 1,03 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/72
Sana08.08.2021
Hajmi1,03 Mb.
#141569
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   72
Bog'liq
til tarixi

ADABIY TILNI TARIXIY-STILISTIK TOMONIDAN 
O`RGANISH MASALASI. 
O`zbek   adabiy   tili   tarixining   vazifasi   badiiy,      publitsistik,   ilmiy- 
ommabop,  dokumental  asar  va  ishlarning  tilini,  ularda  adabiy  tilning  aks  etishini, 
taraqqiyot jarayonini hamda ularning stillarini o`rganishdan iborat. Umuman, adabiiy 
til taraqqiyoti ikki aspektda o`rganiladi; tarixiy va stilistik. Ular bir-biri bilan bog`liq 
holda  o`rganiladi.  Adabiy  til  stillar  sistemasidan  iborat  bo`lib,  u  turli  davrlarda 
jamiyatning rivoji bilan turli xil bo`lishi mumkin. Chunki fikrni ifoda etish jarayonida 
xar bir asar nutq tuzilishining o`ziga xosligi bilan farqlanadi. 
Adabiy  til  stili  taraqqiyotini  adabiy  janrlar  taraqqiyotidan  ajralgan  qolda 
qaralmaydi.  Til  birliklari  va  ularning  qo`llanishi  normalari  asar  janri  bilan 
mustahkam aloqadadir. SHuning uchun ham adabiy tilning stillarini klassifikatsiya 
qilganda,uning  janr  xususiyati  hisobiga  olinadi.  Janrlarga  qarab  adabiy  tilning 
stillarini quyidagi gruppalarga ajratish mumkin.  
1.  Adabiy-badiiy  stil.  Bu  ikki  gruppaga  bo`linadi:  poetik  uslub  va  prozaik 
uslub. 
2.    Ijtimoiy-publitsistik      stil.      Bunga      gazeta-jurnal,      adabiy-tanqidiy   


 

ishlar, maqolalar va ocherklar stili kiradi. 
3. Ilmiy bayon stili. Bunga butun fanlarga doir ilmiy asarlarning stili kiradi. 
4.  Professional  texnik  stil.  Bu  turli  kasb-hunar  sohasida  ish  yurituvchilar 
uchun xizmat qiladi. 
5.  Rasmiy hujjatlar stili. 
6.  Har xil yozishmalar, kundalik va xatlarga xos bo`lgan stil. 
Adabiy  til  tarakqiyotining  turli  davrlarida  adabiy  stillarning  qo`llanishi 
doirasi o`zgarib boradi. Masalan, inqilobgacha o`zbek adabiy tilida poeziya stili keng 
qo`llangan bo`lsa, hozir proza stiliga o`z o`rnini bo`shatib bermoqda. 
Endi  adabiy  stillar  uchun  nimalar  umumiy  va  nimalar  o`ziga  xos 
xususiyatlari  bilan  farqlanib  turadi,degan  savolga  javob  beramiz.  Adabiy  til  stili 
uchun  umumiy  bo`lgan  xususiyat  tilning  struktura  elementlaridan-tilning  fonetik, 
grammatik va leksik elementlaridan foydalana olishidir. Tilda shunday so`zlar borki, 
ular  adabiy  tilning  barcha  stillarida  qatnasha  oladi.  Bu  kabi  so`zlarni  ilmiy 
adabiyotlarda stilistik neytral so`zlar deb ham yuritiladi. Masalan, oq, suv, o`tirmoq, 
bormoq.  Bunday  umumiylik  leksikada  chegaralangan  bo`lsa,  fonetik  va 
morfologiyada deyarli chegaralanmagan. 
Stillar quyidagi xususiyatiga ko`ra bir-biridan farq qiladi; 
1.  So`z  tanlash  xususiyatiga  ko`ra.  Rasmiy      qog`ozlarda  stilistik  neytral 
so`zlar ko`p qo`llansa, she`riyatda obrazli so`zlar ko`p qo`llanadi. 
2.  Terminologik  ma`nolariga  ko`ra.  Masalan,  morfologiya  tilshunoslikda  
so`z formasi    haqidagi    ta`limotni    bildirsa,    meditsinada    hujayralar    haqida   
fikr yuritiladigan sohani bildiradi va x.k.  
O`zbek tili O`rta Osiyodagi qoraqalpoq, turkman, qirg`iz, MDH davlatlaridan Volga 
bo`yidagi tatar, boshqird, chuvash, Kavkazdagi ozarbayjon, qumuk, qorachoy, bolqar, qrimdagi 
gagauz, qrim-tatar, chet mamlakatlaridagi uyg`ur, usmonli turk kabi qator tillar bilan birgalikda 
alohida  til  gruppasini  tashkil  etadi.  Bu  gruppa  fanda  turkiy  tillar  oilasi  deb  yuritiladi.  Turkiy 
tillar  umumiy  gruppa  qurilishi,  fonetik  teng  kelishi,  lug`at  sostavi  jihatidan  bir-biriga  yaqinlik 


 

darajasi shu tillar tarakqiyotining keyingi davrida yuzaga kelgan hodisa bo`lmay, balki qadimgi 
hodisadir. Turkiy tillar qanchalik qadim bo`lsa-da, ular orasidagi o`xshashlik, yaqinlik ko`pdir. 
Bularning  hammasi  turkiy  tillar  qadim  zamonlarda  qandaydir  bir  til  manbaiga,  negiziga  ega 
bo`lganligidan  darak  beradi.  Turkiy  tillar  esa,
 
o`z  navbatida,  boshqa  tillar  bilan  aloqasiz  va 
boshqa  tillardan  ajralib  qolgan  oila  tili  bo`lmagan,  aksincha  ular  Oltoy  gruppasiga  kiradigan 
boshqa  tillar  bilan  ko`p  jihatidan  tarixiy  umumiylikka  egadir.  Turkiy  tillarning  o`zaro 
o`xshashlik darajalari quyidagilarda ko`rinadi: 
1. O`zbek tilidagi so`zlar boshqa turkiy tillardagidek asosan uch tovushli bo`ladi: bil, 

Download 1,03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   72




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish