Apraksiya- ixtiyoriy harakatlarning buzilishi. Qo`llarda falajliklar bo`lmasa-da, bemor turli narsalar bilan bajariladigan harakatlarni eplolmaydi. Masalan kiyim tugmalarini qadolmaydi, ovqatni qoshiqda yeyolmaydi. A.R. Luriya apraksiyaning quyidagi turlarini ajratgan:
1.Kinestetik apraksiya-chap yarimsharning pastki parietal sohalari zararlanganda kuzatiladi. Bunday bemorlarda harakatning fazoviy yo`nalishlari saqlangan bo`lib, harakat jarayonining proprioretseptiv, kinestetik mexanizmlari buzilgan bo`ladi. Bemor harakatlarning qanday bajarilishini biladi, ammo amalda ko`rsatib bera olmaydi.
2.Fazoviy apraksiya- yana bir nomi apraktoagnoziya bo`lib, unda harakatning fazoviy tasavvuri, ya`ni, “yuqori-quyi”, “chap-o`ng” kabi tomonlarni tasavvur qilishning buzilishi kuzatiladi. Fazoviy apraksiyada ko`ruv agnoziyasi kuzatilmasligi mumkin. Agar optik-fazoviy agnoziya biln fazoviy apraksiya birga uchrasa unda to`la apraktoagnoziya rivojlanadi. Holat apraksiyasida bemor kiyinishda va yotadigan joyini taxlashda qiynaladi.Yoki oddiy figuralar-aylana, uchburchak, kvadrat kabilarni chiza olmaydi.
3.Kinetik apraksiyada bemor chizish, yozish yoki barmog`I bilan buyruq berish kabi oddiy harakatlarni bajara olmaydi. Apraksiyaning bu turi premotor soha, ya`ni 6- va 8- maydonlar zararlanganda rivojlanadi.
4.Regulyator apraksiya chap peshona bo`lagining prefrontal sohasi zararlanganda kuzatiladi. Mushaklar tonusi va kuchi saqlangan bo`lib, harakat dasturi buzilgn bo`ladi, har qanday harakatning bajarilishi ustidan ongli nazorat yo`qoladi. Bemor birinchi harakatdan ikkinchisiga bemalol o`ta olmaydi.
Agnoziya avval ko`rgan va bilgan narsalarini tanishning, bilishning turli xil buzilishidir. U ham turlarga bo`linadi:
1.Ko`ruv agnoziyasi bosh miya katta yarimsharlari po`stlog`ining orqa tuzilmalari zararlanganda kuzatiladi va bunda ko`ruv o`tkirligi, ko`ruv maydoni, ranglarni sezish kabi oddiy ko`ruv funksiyalari saqlanib qoladi. Ko`ruv agnoziyasining hamma turida bemorlar atrofdagi narsalarni bemalol ko`ra oladi, ammo tanimaydi, nomini aytolmaydi.
2.Yuz agnoziyasi nisbatan kam uchraydi. Bunday hollarda bemor yuzda joylashgan burun, qosh, quloqlarning nimaligini aytsa-da, bu odam kimligini aytolmaydi, ular oilasini, bolalarini, davolovchi shifokorini ham tanimy qolishi mumkin.
3.Optik-fazoviy agnoziyasi asosan, tepa-ensa sohasida joylashgan ko`ruv analizatorlari ikkala tomondan ham zararlanganda kuzatiladi. Ular o`ziga ma`lum bo`lgan ob`ektlarning-sabzavotlar, mevalar, hayvonlar turlari kabilarning tasvirini keltira olmaydi.
4.Harf agnoziyasida bemor harflarni to`g`ri ko`chiradi, ammo ularning nomini aytib berolmaydi. Bunday bemorlarda o`qish qobilyati buziladi. Bunday buzilish ko`ruv agnoziyalarining boshqa turlaridan alohida uchragani uchun harf agnoziyasi alohida o`rganiladi.
5.Ranglar agnoziyasi ikkiga bo`lib o`rganiladi. Ranglar agnoziyasining haqiqiy turi va ranglarni tanib olishning buzilishlari farqlanadi. Ranglarga ko`rlik va ranglarni sezishning buzilishi ko`ruv yo`llarining ham periferik ham markaziy apparatlari buzilgnda, ya`ni, ham to`r parda, ham ko`ruv sistemasining po`stloq osti va po`stloq tuzilmalari zararlanganda kuzatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |