Tijorat banklarining valyuta operatsiyalari

Keyinchalik barcha mamlakatlar tomonidan qog’oz pullarni oltinga almashtirish to’xtatildi, uning muomala sohasi keskin torayib, ulgurji va xalqaro oborotlar bilan cheklandi, oltin bilan bo’ladigan operatsiyalarni faqat markaziy va yirik xususiy banklar amalga oshiradigan bo’ldilar. Xalqaro operatsiyalarda yetakchi o’rinni kredit va qog’oz pullar egallay boshladi, ularning bahosi endi oltinga bog’lanmagan edi. Davlatlar pul chiqarishni ko’paytira boshladilar, inflyatsiya kuchayib bordi, bu esa pul-moliya hisob-kitoblarida zarur bo’lgan ma’lumotlar chalkashligiga olib keldi. Ikki jahon urushlari o’rtasidagi davrda iqtisodiy hamda siyosiy vaziyatning beqarorligi chuqur inqirozga va pirovardida jahon valyuta tizimining tarqalib ketishiga olib keldi.

• Keyinchalik barcha mamlakatlar tomonidan qog’oz pullarni oltinga almashtirish to’xtatildi, uning muomala sohasi keskin torayib, ulgurji va xalqaro oborotlar bilan cheklandi, oltin bilan bo’ladigan operatsiyalarni faqat markaziy va yirik xususiy banklar amalga oshiradigan bo’ldilar. Xalqaro operatsiyalarda yetakchi o’rinni kredit va qog’oz pullar egallay boshladi, ularning bahosi endi oltinga bog’lanmagan edi. Davlatlar pul chiqarishni ko’paytira boshladilar, inflyatsiya kuchayib bordi, bu esa pul-moliya hisob-kitoblarida zarur bo’lgan ma’lumotlar chalkashligiga olib keldi. Ikki jahon urushlari o’rtasidagi davrda iqtisodiy hamda siyosiy vaziyatning beqarorligi chuqur inqirozga va pirovardida jahon valyuta tizimining tarqalib ketishiga olib keldi.

1969 yilda xalqaro pul birligi-SDR qabul qilindi, 1971 yilda dollarni oltinga almashtirish to’xtatildi, buning natijasida milliy valyutalarning oltin bilan har qanday aloqasi yo’qoldi va ularning bahosi yuqori darajada valyuta bozoridagi talab va taklifga bog’liq bo’lib qoldi: XVF ga a’zo-mamlakatlar asta-sekin «suzib yuruvchi» kurslarga o’ta boshladilar. XVF ga a’zo-mamlakatlar 1976 yilda YAmayka poytaxti Kingstonda yangi xalqaro valyuta tizimiga asos solgan bitimni imzoladilar.

Xalqaro valyuta tizimi o’z rivojlanishining hozirgi bosqichida qator xususiyatlari bilan ifodalanadi.

Birinchidan: «suzish» erkinligi mamlakatlarda davlat tomonidan cheklansa ham, «suzib yuruvchi valyuta» kurslari qoidasi rasman tan olingan va kiritilgan. («Erkin suzib yuruvchi» valyuta kursi ma’lum valyutaga bo’lgan bozor talabi va ta’siri ostida o’zgarib turishi mumkin.)

Uchinchidan: jahon valyuta tizimiga sobiq sotsialistik mamlakatlar jalb qilingan bo’lib, ularning ko’pchiligi 90-yillarning boshlarigacha XVF faoliyatida qatnashmagan va amalda jahon valyuta tizimiga tortilmagan edilar.

Ikkinchidan: AQSH dollari o’zining asosiy valyuta sifatidagi ahamiyatini yo’qotmoqda hamda nemis markasi, YAponiya ienasi, eKYU (hozirda yeVRO) va boshqalar tobora xalqaro rezervlar va to’lov vositalari sifatida qo’llanilmoqda.

To’rtinchidan: davlatlarning XVF tevaragida yagona valyuta tizimiga birlashishi alohida hududiy xalqaro valyuta tizimlari faoliyat ko’rsatishini inkor kilmaydi, chunki ular jahon tizimi tarkibida rivojlanib bormoqda. Xususan, 1979 yilda yevropa hamjamiyati mamlakatlari yevropa valyuta tizimini barpo etdilar. Unda yagona valyuta (EKYU) 1999 yil 1 yanvardan yeVRO hamda valyuta kurslarini o’rnatish va valyuta operatsiyalarini amalga oshirishning yagona mexanizmi mavjud.