Tijorat banklarining tashkil etilishi, turlari, vazifalari va asosiy operatsiyalari

3.2.Tijorat banklarining tasniflanishi, funktsiyalari va opertsiyalari
Tijorat banklari faoliyatini chuqur va har tomonlama o’rganishda ularning u yoki bu belgisi bo’yicha tasniflanishini bilib olish muhim ahamiyatga ega. Tijorat banklarini mulkchilik shakli, ixtisoslashuvi, xududiy joylashuvi va bo’ysunushi ko’ra va xizmat ko’rsatish soxalariga qarab tasniflash mumkin. Yuqorida aytilganidek, tijorat banklarini asosiy qismi mulkchilik shakli nuqtai-nazaridan aktsionerlik jamiyatlari sifatida tashkil topadi.

Ularning tarkibida ochiq turdagi aktsionerlik jamiyati sifatida tashkil etilgan banklarning salmog’i yuqori o’rinni egallaydi(Agrobank, Qishloqqurilishbank, Tadbirkorbank, Sanoatqurilishbank va boshqalar). SHu bilan bir qatorda yopiq turdagi aktsionerlik jamiyati va paychilik asosida tashkil etilgan banklarning soni ham yil sayin ortib bormoqda. Paychilik jamiyati sifatida tarkib topgan banklar aktsionerlik jamiyatlaridan tashkiliy tuzilmasi, o’z mablag’larining shakllanishi, daromadni taqsimlanishi, boshqaruvi va boshqa belgilari bilan farq qiladi.
Xususiy mulkchilik ishtirokidagi banklarning bozor munosabatlari sharoitida muhim ahamiyatga ega ekanligini hisobga mamlakatimizda ularning salmog’ini oshirish bo’yicha amaliy chora-tadbirlar qo’llanilmoqda. Bugungi kunda mamlakatimizdagi tijorat banklari tarkibida 10dan ortiq xususiy banklar faoliyat ko’rsatmoqda (Istiqlolbank, Xamkorbank, Olimbank, Turkistonbank va boshqalar).
3.3. Tijorat bankining boshqaruvi, muassislari va aktsiyadorlari
Amaldagi qonun xujjatlariga muvofiq, tijorat bankilarida aktsiyadorlarning umumiy yig’ilishi bankning yuqori boshqaruv organi bo’lib hisoblanadi.
Bank: javobgarlikning shaffof sohalarini; bank duchor bo’lgan yoki duchor bo’lishi mumkin bo’lgan tavakkalchiliklarni aniqlash, boshqarish, monitoring qilish va ular haqida xabardor etishning samarali tartib-taomillarini (tanglik vaziyatining sodir bo’lishi stsenariylarini); operatsiyaga oid tavakkalchilikning o’rnini qoplash uchun likvidlikni va kapitalning yetarliligini baholash tartib-taomilini; ichki nazoratning tegishli mexanizmlarini, shu jumladan buxgalteriya hisobini yuritish tartibini; tavakkalchiliklarni oqilona hamda samarali boshqarishga ko’maklashadigan hamda mos keladigan xodimlarni mukofotlashning siyosati va usullarini belgilovchi korporativ boshqaruvning aniq ifodalangan tashkiliy tuzilmasiga ega bo’lishi kerak.
Korporativ boshqaruvning tashkiliy tuzilmasi, tartib-taomillari va mexanizmlari kompleks tusga ega bo’lishi hamda bank amalga oshirayotgan biznes-modelь va faoliyatga xos bo’lgan tavakkalchiliklarning xususiyati, miqyosi hamda murakkabligiga muvofiq bo’lishi kerak. Ichki nazorat mexanizmlari kamida boshqaruv vazifalari bajarilishini va tavakkalchiliklar baholanishini hamda ichki audit talablariga rioya etilishini ta’minlashi kerak.
Tijorat banklarining ustav kapitalining minimal miqdori dinamikasi

№	Belgilangan sana	Aktsiyadorlik banklari	Xususiy banklar
	1993 yil 1 iyuldan	100 million rubl evivalentida	50 million rubl evivalentida
	1997 yil 1 yanvardan	650000 ekyu evivalentida	330000 ekyu evivalentida
	1998 yil 1 yanvardan	1200000 ekyu evivalentida	600000 ekyu evivalentida
	1999 yil 1 yanvardan	1800000 ekyu evivalentida	800000 ekyu evivalentida
	2001 yil 1 yanvardan	2000000 ekyu evivalentida	1000000 ekyu evivalentida
	2002 yil 1 yanvardan	$2500000 evivalentida	$1.250000 evivalentida
	2004 yil 1 yanvardan	$5000000 evivalentida	$2.500000 evivalentida
	2011 yil 1 yanvardan	€10 million evivalentida	€ 5million evivalentida
	2018 yil 1 yanvardan	100 milliard so’m	100 milliard so’m

Bunda, xususiy bank deganda ustav kapitalida muassislar (aktsiyadorlar) bo’lgan jismoniy shaxslarning ulushi kamida ellik foizni tashkil etishi lozim bo’lgan bank tushuniladi. Ustav kapitalida davlat ulushi bo’lgan yuridik shaxslar, davlat organlari, shuningdek siyosiy partiyalar, kasaba uyushmalari, jamoat fondlari va diniy tashkilotlar xususiy bank muassislari (aktsiyadorlari) bo’lishi mumkin emas;

MA’LUMOT

Ko’rsatkichlar nomi	01.05.2020 y.			01.05.2021 y.				Nominal o’sishi, foiz		Haqiqiy o’sishi, foiz
	jami	SH.j, xorijiy valyutada	ulushi, foizda	jami	shundan, xorijiy valyutada	ulushi, foizda
Jami aktivlar	301358	-	49,3%	383277	190919	49,8%	27,2%		24,9%
Jami kredit qo’yilmalar	232302	113999	49,1%	292029	145763	49,9%	25,7%		23,4%
Jalb qilingan jami depozitlar	92631	41809	45,1%	118441	48914	41,3%	27,9%		26,0%