|
Банклар бир томондан инвестор сифатида бозорда пай
-
до бўлса, бошқа томондан эса улар қарздордирлар. Ушбу
ҳолат банклар учун ликвидлиликни муҳим масала қилиб
қўяди, улар активлар ва пассивларининг муддати, ҳажми
ва фоиз ставкалари бўйича мутаносиб бошқаришни тақозо
этади. Ўзбекистон банкларининг реал активларга қилган
инвестицияларининг салмоғи юқоридир. Банкларнинг бир
йилдан ортиқ муддатга берилган кредитлари узоқ муддат
-
ли кредитлар бўлиб, улар аҳоли ва хўжалик юритувчи субъ
-
ектларнинг инвестицион харажатларини молиялаштириш
мақсадида берилади.
23
БАНКЛАР ВА МОЛИЯ БОЗОРЛАРИ / БАНКИ И ФИНАНСОВЫЕ РЫНКИ
ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2014, 3
Ҳозирги кунда жаҳон иқтисодиётида
барқарорсизлик давом этаётган даврда мам-
лакатимиз иқтисодиётини барқарор ривож-
лантириш, унинг рақобатбардошлик дара-
жасини ошириш муҳим масала ҳисобланади.
Бунинг
учун
иқтисодиётда
таркибий
ўзгаришларни чуқурлаштириш, юқори техно-
логик ишлаб чиқаришни ривожлантириш, са-
ноат тармоқларини модернизация қилиш ва
технологик янгилаш жараёнларини тезлаш-
тириш лозим. Давлатимиз Президенти “2013
йил ва яқин келажакда мўлжалланган дасту-
римизни амалга оширишда иқтисодиётимиз
ва унинг етакчи тармоқларини модернизация
қилиш, техник ҳамда технологик янгилашни
жадаллаштириш ва унинг кўламини кенгай-
тириш, ишлаб чиқаришни диверсификация
қилиш марказий ўрин тутиши даркор”
1
деб
бежиз таъкидламаганлар. Ушбу масалаларни
ижобий ҳал қилиш учун мамлакатимизда асо-
сий инвестиция институти ҳисобланадиган
тижорат банкларининг инвестиция фаолия-
тини ривожлантириш зарур.
Банкларнинг инвестиция фаолияти – бу
банк инвестор сифатида даромад олиш
мақсадида молиявий активларни сотиб оли-
ши, реал активларни яратиши ва ташкил
қилиши учун маблағларни жойлаштириши
билан боғлиқ фаолиятидир. Банкларнинг ин-
вестиция фаолиятини бошқа инвесторлар
фаолиятидан фарқли томони шундаки, улар
инвестицияни жалб қилинган маблағлар эва-
зига амалга оширадилар. Шунинг учун ҳам
банк бир томондан инвестор сифатида бо-
зорда пайдо бўлса, бошқа томондан эса у
қарздордир. Ушбу ҳолат банклар учун лик-
видлиликни муҳим масала қилиб қўяди,
улар активлар ва пассивларининг муддати,
ҳажми ва фоиз ставкалари бўйича мутаносиб
бошқаришни тақозо этади.
Ривожланган мамлакатларда тижорат бан-
кларининг инвестиция фаолиятларини мо-
лиялаштиришнинг асосий манбаи бўлиб
мижозлардан жалб этилган муддатли ва
жамғарма депозитлари ҳисобланади. Бунинг
сабаби шундаки, биринчидан, капитал тижо-
рат банклари фаолиятини молиялаштириш-
1
Каримов И.А. Бош мақсадимиз – кенг кўламли
ислоҳотлар ва модернизация йўлини қатъият билан да-
вом эттириш. – Т.: “Ўзбекистон”, 2013. –22-б.
нинг нисбатан қиммат шакли ҳисобланади;
иккинчидан, тижорат банклари фаолияти-
нинг моҳиятига кўра, аҳоли ва корхоналар-
нинг вақтинчалик бўш пул маблағларини
депозит ҳисобрақамларига жалб қилиш ва
уларни кредитлар, инвестициялар шакли-
да жойлаштириш билан шуғулланувчи тижо-
рат ташкилотлари ҳисобланади; учинчидан,
банклараро кредитлар нисбатан қиммат мо-
лиявий ресурс ҳисобланади, шу сабабли ун-
дан актив операцияларни молиялаштиришда
фойдаланиш тижорат банклари фоизли хара-
жатлари миқдорининг ошишига олиб келади;
тўртинчидан, тижорат банклари трансакци-
он депозитлардан тўғридан-тўғри, яъни муд-
датли депозит шартномаси тузмасдан туриб
фойдаланишга ҳақли эмас
2
.
Ўтиш иқтисодиёти мамлакатларида тижо-
рат банкларининг трансакцион депозитлар-
дан ресурс сифатида тўғридан-тўғри, яъни
муддатли депозит шартномасини тузмас-
дан фойдаланиши уларнинг депозит база-
си мустаҳкамлигига салбий таъсир қилади,
ликвидлилик рискининг кучайишига хиз-
мат қилади. Бунинг сабаби шундаки, транс-
акцион депозит беқарорлик даражаси жуда
юқори бўлган пассив ҳисобланади. У истал-
ган вақтда мижоз томонидан талаб қилиб
олиниши мумкин. Шунинг учун ҳам ривож-
ланган мамлакатларнинг банк амалиёти-
да трансакцион депозитлар тижорат банки
учун ресурс манбаи ҳисобланмайди ва улар-
га фоиз тўланмайди.
Ривожланган давлатлар банкларининг ре-
сурслар базасида мижозларнинг маблағлари
юқори салмоқни эгаллайди. Хусусан, Фин-
ляндия, Италияда жами банк пассивларининг
30 % дан ортиқ қисми мижозлар (жумладан,
жисмоний шахслар) маблағларига тўғри ке-
лади. Бу кўрсаткич Япония ва Исроилда 80%
ни ташкил этади
3
.
Тараққий этган мамлакатларда молия бо-
зорининг ривожланганлиги сабабли тижорат
банклари томонидан чиқарилган қимматли
қоғозларни сотиш натижасида олинган пул
маблағлари улар ресурсларининг умумий
2
Деньги, кредит, банки. / Под ред. проф.
О.И.Лаврушина. – М.: “КноРус”, 2009. –С. 155.
3
Матонников М.Ю. Банковская система России и дол-
госрочные ресурсы. // “Деньги и кредит”. Москва, 2013.
№5. –С. 12.
24
БАНКЛАР ВА МОЛИЯ БОЗОРЛАРИ / БАНКИ И ФИНАНСОВЫЕ РЫНКИ
Do'stlaringiz bilan baham: |
