Tijorat banklarini tashkil etishning huquqiy va iqtisodiy asoslari

Aholisi 0.5 mln. kishidan ko‘p bo‘lgan shaharlarda ochilayotgan tijorat banklari uchun	Aholisi 0.5 mln. kishidan kam bo‘lgan shaharlarda ochilayotgan tijorat banklari uchun	CHet el kapitali ishtirokida ochilayotgan banklar uchun
Xususiy banklar uchun
2000 yil 1 yanvardan	2.5 mln. AQSH dollari ekvivalentida	1.25 mln.AQSH dollari ekvivalentida	5 mln.AQSH dollari ekvivalentida	0.3 mln.AQSH dollari ekvivalentida
2002 yil 1 yanvardan	2.5 mln.AQSH dollari ekvivalentida	1.25 mln.AQSH dollari ekvivalentida	5 mln.AQSH dollari ekvivalentida	1.25 mln.AQSH dollari ekvivalentida
2006 yil 1 yanvardan	4 mln.AQSH dollari ekvivalentida		5 mln.AQSH dollari ekvivalentida	2.0 mln.AQSH dollari ekvivalentida
2007 yil 1 yanvardan	5 mln.AQSH dollari ekvivalentida		5 mln.AQSH dollari ekvivalentida	2.5 mln.AQSH dollari ekvivalentida
2008 yil 1 yanvardan	5 mln. evro ekvivalentida		5 mln. evro ekvivalentida	2.5 mln. evro ekvivalentida
2011 yil 1 yanvardan	10 mln. evro ekvivalentida		5 mln. evro ekvivalentida	5 mln. evro ekvivalentida

Mamlakatimiz tijorat banklari ustav kapitali to‘g‘risida ma’lumot, mln s

bank nomi	01.01.2012 yil holatiga	01.01.2013 yil holatiga
			(+;-)	%
Asaka bank	343 121	361 232	18 111	105,3%
Sanoatqurilish bank	148 005	251 836	103 831	170,2%
Xalq banki	180 000	200 000	20 000	111,1%
Qishloq qurilish bank	171 097	181 113	10 016	105,9%
Agrobank	126 201	167 377	41 176	132,6%
Mikrokredit bank	156 750	160 200	3 450	102,2%
Milliy bank	125 946	125 946	0 000	100,0%
Ipoteka bank	87 484	109 355	21 871	125,0%
Aloqabank	58 077	74 727	16 650	128,7%
Aziya Alyans bank	15 441	50 850	35 409	329,3%
Ipak Yo‘li bank	35 600	44 000	8 400	123,6%
Xamkor bank	29 000	38 400	9 400	132,4%
Kapital bank	33 000	36 874	3 874	111,7%
Savdogar bank	27 554	35 992	8 438	130,6%
Turon bank	23 800	34 000	10 200	142,9%
UT bank	24 024	25 912	1 888	107,9%
Kredit standart bank	24 192	25 804	1 612	106,7%
Jami	1 749 286	2 148 321	399 035	122,8%

Bank ustaviga qo‘shimcha va o‘zgartishlar kiritish uchun bank aksiyadorlar yig‘ilishi yoki muassislarning qaroriga muvofiq belgilangan tartibda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga murojaat qilinadi va quyidagi xujjatlar:
- ustavga o‘zgarishlar kiritish haqida bank kengashi raisi imzolagan iltimosnoma;
- bank aksiyadorlarining ustaviga o‘zgarish va qo‘shimcha kiritish haqidagi majlisi bayoni (3- nusxada);
- bank kengashi raisi imzolagan ustaviga kiritilgan o‘zgarish va qo‘shimchalar ro‘yxati (3 nusxada) taqdim etiladi.
Mazkur o‘zgarishlar va qo‘shimchalar Markaziy bankda ro‘yxatdan o‘tkazilgan paytdan boshlab kuchga kiradi.
O‘zbekiston Respublikasi FKning 49-moddasiga ko‘ra, bank muassasini, ya’ni yuridik shaxsni qayta tashkil etish (qo‘shib yuborish, qo‘shib olish, bo‘lish, ajratib chiqarish, o‘zgartirish) uning muassislari (ishtirokchilari) yoki ta’sis hujjatlarida shunga vakil qilingan yuridik shaxs organi qaroriga muvofiq amalga oshirilishi mumkin.
Bankning ustav kapitali bank muassislari va aksiyadorlarining pul mablag‘lari hisobidan tashkil topadi.
Kreditga va garovga olingan hamda boshqa jalb etilgan mablag‘lardan bank ustav kapitalini shakllantirishda hamda bank aksiyalarini sotib olishda foydalanish taqiqlanadi. Mazkur talabga zid holda ustav kapitaliga kiritilgan mablag‘lar egalariga qaytarilishi va shu vaqtning o‘zidayoq aksiyalar kelgusida sotish uchun bankka topshirilishi lozim.
Alohida hollarda qonun hujjatlariga muvofiq bankning ustav kapitalini shakllantirish uchun byudjet mablag‘laridan foydalanilishi mumkin.
Tashkil etilayotgan bank kapitalining etarlilik darajasini belgilashda quyidagilar asosiy omil hisoblanadi:
- Markaziy bank tomonidan belgilangan ustav kapitalining eng kam miqdori bo‘yicha talablarga muvofiqligi;
- bank kapitali, shu jumladan ustav kapitali miqdorini doimiy ko‘paytirib borishning rejalashtirilganligi;
- ko‘zda tutilayotgan daromadlar hamda fondlarni shakllantirish istiqbollari;
- muassislarning zarur hollarda qo‘shimcha kapital kirita olish qobiliyati.
Bank ro‘yxatga olingunga qadar ustav kapitalini shakllantirish uchun muassislar tomonidan Markaziy bankda yoki rezident banklarning birida vaqtinchalik jamg‘arma hisobvarag‘i ochiladi.
Bank ustav kapitalining belgilangan eng kam miqdori mazkur vaqtinchalik jamg‘arma hisobvaraqda muassislar tomonidan bankni ro‘yxatga olingunga qadar to‘liq shakllantirilgan bo‘lishi kerak.
Ustav kapitalining eng kam miqdori quyidagi miqdorlarda belgilanadi:
banklar uchun – 10 mln. evro ekvivalentida;
xususiy tijorat banklari uchun – 5 mln. evro ekvivalentida.
YAngi tashkil etilayotgan banklar uchun ustav kapitali eng kam miqdorining hisob-kitobi Markaziy bank tomonidan valyuta operatsiyalari bo‘yicha buxgalteriya hisobi, statistika va boshqa hisobotlarni yuritish uchun e’lon qilingan evro kursining muassislar tomonidan bank tashkil etish to‘g‘risida qaror qabul qilingan (ta’sis yig‘ilishi o‘tkazilgan) kundagi kursidan kelib chiqqan holda milliy valyutada amalga oshiriladi.
Bank ro‘yxatga olingandan keyin uning ustav kapitali miqdorida egasi yozilgan aksiyalar chiqariladi va ular muassislar o‘rtasida joylashtiriladi.
Respublikamizda tijorat banklarini tugatishning o‘ziga xos xususiyatlari.
Bankni qayta tashkil etish aksiyadorlar umumiy majlisi qaroriga ko‘ra amalga oshirilishi mumkin. Bu quyidagi hujjatlar taqdim etilgan holda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining ruxsati bilan amalga oshiriladi.
- bank kengashi raisi tomonidan imzolangan iltimosnoma;
- aksiyadorlar umumiy yig‘ilishining bankni qayta tashkil etish to‘g‘risidagi qarori;
- bankni qayta tashkil etishning taxminiy shartlari, shakllari, tartib va muddatlarini aks ettiradigan hujjatlar;
- qayta tashkil etishning natijalari haqidagi moliyaviy taxminlar, shu jumladan, bankning u qayta tashkil etilganidan keyin hisob-kitob balansi va bankni qayta tashkil etish natijasida vujudga keladigan yuridik shaxslar haqidagi ma’lumotlar.
Mazkur hujjatlar O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan ikki oy davomida ko‘rib chiqiladi.
Markaziy bank tomonidan bank operatsiyalarini amalga oshirish uchun berilgan litsenziyani bekor qilish uchun mavjud litsenziyani shunday holatga keltirish ancha murakkab huquqiy tadbir bo‘lib, tijorat banklari faoliyatining to‘xtashi va tugatishida muhim asosdir.
Bank faoliyatini to‘xtatish va banklarni tugatish “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi Qonunda hamda Markaziy bankning 240-sonli “Banklarni tugatish tartibi to‘g‘risida”gi 2005 yil 22 mart 626-1sonli uzgartirish kiritilgan Nizomda ko‘rsatib o‘tilgan. Jumladan bank quyidagi hollarda o‘z faoliyatini to‘xtatadi: aksiyadorlar yig‘ilishining qaroriga ko‘ra, Markaziy bank litsenziyani qaytarib olganda, bankrot deb e’lon qilinganda o‘z faoliyatini to‘xtatgan bank Markaziy bank tomonidan banklarni Davlat ro‘yxatiga olish daftaridan chiqariladi. Uni faoliyati to‘xtatilganligi matbuotda e’lon qilinadi. Faoliyatni to‘xtatish va uni tugatish tartibi nizomda belgilab berilgan.
Banklarni tugatish uchun quyidagilar asos bo‘ladi:
a) bank operatsiyalarini amalga oshirish litsenziyasi Markaziy bank tomonidan chaqirib olinishi;
b) Markaziy bank roziligi mavjud bo‘lgan holda aksiyadorlar yoki muassislar (ishtirokchilar) umumiy yig‘ilishining bankni ixtiyoriy ravishda tugatish to‘g‘risidagi qarori;
Markaziy bank Boshqaruvining litsenziyani qaytarib olish to‘g‘risidagi qarori qabul qilingan kundan boshlab bankni tugatish jarayoni yakunlanishiga qadar quyidagi cheklashlar belgilanadi:
a) aksiyadorlar umumiy yig‘ilishi, boshqa organlar va bank mansabdor shaxslarining vakolatlari to‘xtatiladi, jumladan, ularning mulkni tasarruf etish va majburiyatlarni to‘lash, shuningdek, bankni boshqarish huquqlari bekor qilinadi. Bunda aksiyadorlar umumiy yig‘ilishining likvidator hisobotlarini maslahatli tarzda muhokama qilish huquqi saqlanib qoladi;
b) tugatilayotgan bank nomidan yoki uning hisobidan amalga oshirilgan harakatlar ular faqat likvidator tomonidan bajarilgan holdagina yuridik kuchga ega bo‘lishi mumkin;
v) bankning barcha qarz majburiyatlari muddati o‘tgan hisoblanadi;
g) tugatilayotgan bankning barcha turdagi qarzlari bo‘yicha penya va foizlarning hisoblab yozilishi to‘xtatiladi;
d) tugatilayotgan bank ishtirokida sudda ko‘rilayotgan mulkiy xususiyatga ega bo‘lgan tortishuvlar agar ularga doir qabul qilingan qarorlar qonuniy kuchga kiritilmagan bo‘lsa to‘xtatiladi;
e) bankka tegishli mulkiy xususiyatga ega bo‘lgan barcha talablar faqat likvidator nomiga bildirilishi hamda mazkur nizom va amaldagi qonunchilikda ko‘zda tutilgan tartibda ko‘rib chiqilishi mumkin;
j) tugatish jarayoni boshlangunga qadar sud tomonidan qabul qilingan qarorlar va tugatilayotgan bankka nisbatan mulkiy talablarga oid sudning ijro hujjatlari qonunchilikda belgilangan tartibida ijro etilishi uchun tugatish komissiyasiga topshiriladi.
Ammo bu nizom bank bankort deb e’lon qilinganda amalga kiritilmaydi.