Tijorat banklarida kreditlashni tashkil etishning nazariyhuquqiy asoslari Iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish va shu asosda bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tib borishda aylanma mablag‘lar muhim o‘rin tutadi

5. Bank operatsiyalari - banklar amalga oshiradigan operatsiyalar: joriy yoki boshqa hisob varaqqa pul qabul qilish, foizi bilan yoki foizsiz kreditlar berish, birja topshiriqlarini bajarish, qimmatbaho qogʻozlar, aksiyalar sotib olish, mijozlarning topshiriqlarini bajarish, tovarlar yoki tovar hujjatlari garovi hisobiga ssudalar berish, shuningdek boshqa har qanday pulli va naqd pulsiz hisobkitoblar boʻyicha operatsiyalar kiradi. Asosan passiv (kreditlash uchun resurslar hosil qilish) va aktiv (foyda olish maqsadlarida bu resurslarni ishlatish) turlarga boʻlinadi.
Tijorat  banklarining  aktiv opertsiyalari – bu banklarning passiv operatsiyalari natijasida   shakllantirilgan mablag‘larini iqtisodiy jihatdan daromad (foyda) olishmaqsadida turli maqsadlarga joylashtirish va likvidligini ta’minlash bilan bog‘liq  operatsiyalardir.  Tijorat  banklarining  aktiv  operatsiyalari  ularning  faoliyatida juda  muhim   hisoblanadi. Chunki ular ushbu operatsiyalar orqali daromadlarni shakllantiradilar va aktiv operatsiyalar doimo ma’lum darajada risk, ya’ni qarzdorning defolti  (to‘lovga qobiliyatsizlik) bilan bog‘liq bo‘ladi. 
Tijorat banklari aktiv operatsiyalari iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra: 
-ssuda operatsiyalari (kreditlash); 
-hisob – kitob operatsiyalari; 
-kassa operatsiyalari; 
-investitsiya va fond operatsiyalari;
-valyuta operatsiyalari va kafolatlar berish bilan bog‘liq operatsiyalardan 
iborat.
6. Ssuda operatsiyalari orqali banklar mamlakatdagi faoliyat yuritayotgan 
mulkiy shaklidan qat’iy nazar barcha xo‘jalik sub’ektlariga tegishli kerditlarni beradi. Ma’lumki, bank kreditlari bir yilgacha – qisqa muddatli, bir yil va undan 
ko‘p davrga – uzoq muddatli kreditlarga bo‘linadi.
Hisob – kitob operatsiyalarida banklar mijozlarning topshiriqlariga asosan 
turli maqsadlarga ularning hisobvaraqlarini debetlash orqali o‘tkazadi, shuningdek, 
ssuda operatsiyalari ham bevosita kredit oluvchining ssuda hisobvarag‘ini 
debetlash orqali amalga oshiriladi. 
Investitsiya operatsiyalarida banklar ho‘jalik yurituvchi sub’ektlar va davlatning qimmatli qog‘ozlariga moliyaviy mablag‘larni joylashtiradi. Albatta ushbu   operatsiyalar banklar uchun ma’lum darajadagi riskli operatsiyalar hisoblanib, banklarning foydasini shakllantirishga xizmat qiladi. 
Fond  operatsiyalarida banklar qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalar bajarish 
bilan   birga, fond birjalarida oldi – sotdi qilinadigan qimmatli qog‘ozlar va 
veksellar bilan operatsiyalarni amalga oshiradi.
Banklar kassa operatsiyalari orqali mijozlarga naqd pullarni berish va ulardan 
naqd pullarni qabul qilish bilan bog‘liq ishlarni amalga oshiradi.
Banklarning valyuta operatsiyalaribevosita xorijiy mamlakatlar milliy 
valyutasini oldi – sotdisi bilan bog‘liq operatsiyalar hisoblanib, milliy valyutaning 
xorijiy  valyutalarga  nisbatan  kursini  o‘zgarishi  hisobiga  foyda  yoki  zarar  ko‘rishi mumkin. 
Banklarning aktiv operatsiyalarini 
to‘rtta guruhga ajratish mumkin. 
1.Erkin zahiralar – bunga kassadagi naqd pullar, Markaziy bankdagi vakillik 
hisobvaraqlaridagi qoldiqlar, boshqa kredit tashkilotlarning vakillik  hisobvaraqlaridagi mablag‘lar. Erkin zahiralar  yuqori likvidli mablag‘lar hisoblanib, 
bankka qisman yoki umuman daromad keltirmaydi. 
2.Berilgan kreditlar va depozit ko‘rinishida boshqa moliya muassasalariga, 
shuningdek Markaziy bankka joylashtirilgan mablag‘lar. 
3.Investitsiyalar – bu bankning qimmatli qog‘ozlarga va nomoddiy 
aktivlarga, shuningdek pay ko‘rinishida xo‘jalik faoliyatiga yo‘naltirilgan 
resurslari. 
4.Bankning o‘ziga (ichki investitsiyalar) moddiy va nomoddiy aktivlarga 
yo‘naltirilgan mablag‘lari. Bunga bank faoliyatini tashkil etish uchun zarur 
bo‘lgan binolar, jihozlar va boshqa uskunalar kiradi.
Tijorat banklarining daromadi bankning 2 va 3 guruhiga kiruvchi aktiv 
operatsiyalari hisobidan tashkil topib, bank aktivlarining risk darajasi qancha 
yuqori bo‘lsa, ushbu operatsiyalardan kelayotgan daromadlar miqdori ham shuncha 
yuqori bo‘ladi va aksincha.