Tijorat banklarida kreditlashni tashkil etishning nazariyhuquqiy asoslari Iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish va shu asosda bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tib borishda aylanma mablag‘lar muhim o‘rin tutadi

7. Kredit portfeli — barcha kreditlar bo‘yicha balans hisobvaraqlari summasi (brutto), banklar tomonidan olinadigan ishlab chiqarish korxonalari negizida tashkil etiladigan kompaniyalar aktivlariga banklar tomonidan yo‘naltiriladigan barcha mablag‘lar, shuningdek uch yildan kam bo‘lmagan muddatga berilgan lizing xizmatlari summasi.
8. Aktiv operatsiyalari daromad keltirish darajasiga 
qarab: 
Daromad keltiradigan (kredit va investitsiyalar) aktivlar; 
Daromad keltirmaydigan (erkin zaxiralar, moddiy) aktivlarga 
bo‘linadi. 
Aktivlar Markaziy bankning 2000 yil 26 apreldagi 420 – sonli 
yo‘riqnomasiga asosan riskka tortilgan darajasiga qarab to‘rtta guruxga bo‘linadi. 
Birinchi guruxga – riskdan ozod bo‘lgan aktivlar – 0; 
Ikkinchi guruxga –minimal risk darajasiga ega aktivlar – 20; 
Uchinchi guruxga – o‘rta risk darajasiga ega aktivlar – 50; 
To‘rtinchi guruxga – yuqori riskli aktivlar – 100. 
Bank aktivlari likvidli, ya’ni tez naqd mablag‘ga aylantirish imkoniyati 
bo‘lishi kerak. Bank aktivlari likvidlilik nuqtai nazaridan quyidagilarga bo‘linadi: 
Yuqori likvidli aktivlar – bevosita pul ko‘rinishidagi 
mablag‘lar bo‘lib, ushbu aktivlar istalgan paytda bank maburiyatini 
bajarishga yo‘naltirilishi mumkin; 
Qisqa muddatli likvidli aktivlar – qisqa muddatli kreditlar va 
ikkilamchi bozorga ega bo‘lmagan qimmatli qog‘ozlar; 
Qiyin realizatsiya qilinadigan aktivlar – o‘rta va uzoq muddatli 
kreditlar, ikkilamchi bozorga ega bo‘lmagan qimmatli qog‘ozlar, pay 
ulushlari va boshqalar; 
Past likvidli aktivlar – bankning asosiy vositalariga 
yo‘naltirilgan mablag‘lar kiradi. 
banklarning aktiv operatsiyalari ularning foydasini 
shakllantirishga xizmat qilish bilan birga, ma’lum darajadagi risklarni vujudga kelishiga sabab bo‘ladi. Banklar aktiv operatsiyalarni bajarishda asosiy e’tiborni mavjud risklarning darajasini pasaytirish orqali balansning likvidligini 
ta’minlashga qaratadi. 
9. Eng mashhur operatsiyalar orasida banklari an'anaviy kreditlar va depozitlar berishdan tashqari, vositachilik operatsiyalari - lizing, ishonch, faktoring operatsiyalari, bank kafolatlari va kafillik bilan ta'minlashni taklif etadilar.
Lizing operatsiyalari, ularning tashkiliy xususiyatlarini hisobga olgan holda, vositachilik sifatida tasniflanishi mumkin. Lizing deganda odatda lizing beruvchi tomonidan lizing beruvchi tomonidan shartnomaning butun muddati davomida egalik huquqini saqlab qolgan holda ularni ishlab chiqarish maqsadida ijarachiga sotib olgan mashina va jihozlarni uzoq muddatli ijaraga berish tushuniladi. Oddiy lizingdan farqli o'laroq, lizing bu munosabatlarda nafaqat lizing beruvchi va lizing oluvchi, balki uchinchi tomon - asbob-uskunalarni ishlab chiqaruvchisi (etkazib beruvchisi) ishtirok etishni ham o'z ichiga oladi.
Tijorat banklarining vositachilik operatsiyalarining navbatdagi turi bu bank sohasida, shuningdek, banklar va sanoat va iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari o'rtasidagi munosabatlarda muhim rol o'ynaydigan ishonchli operatsiyalardir.

Trast operatsiyalari - bu tijorat banklari o'z mijozlari - yuridik va jismoniy shaxslarga ko'rsatadigan ishonch xizmatlari.

Ishonchli xizmatlarning ichida eng keng tarqalganlari:
*mijozlarning shaxsiy bank hisobvaraqlarini yuritish (hisobvaraqlarini to'lash, unga tegishli to'lovlarni qabul qilish va boshqalar);
*Mijozning daromadini "normal" tavakkalchilik darajasiga etkazish maqsadida qimmatli qog'ozlarni sotib olish va sotish;
* mijozlarning soliq hisobotlarini yil yakunlari bo'yicha ularning hisob varaqalari asosida rasmiylashtirish;
*Mijozning foydasiga daromadlarni to'plash (dividendlar, foizlar va boshqalar);
* aktsiyadorlar reestrini yuritish;
*Omonat xizmatlari.
Mijozlarga xizmat ko'rsatish banklar bo'limlari yoki faktoring guruhlarini yaratadigan faktoring xizmatlarini o'z ichiga oladi.
Faktoringda uch tomon ishtirok etadi: bank rolini uning faktoring bo'linmasi ifoda etadigan vositachi omil; provayder; xaridor.
Jahon amaliyoti faktoring tovarlar va xizmatlar uchun to'lovlarni amalga oshiradigan va, qoida tariqasida, o'z aylanma mablag'larini ssuda bilan birlashtirgan mijozga faktor tomonidan taqdim etiladigan bir qator komissiya va vositachilik xizmatlari sifatida belgilaydi.
Moliyalashtirish bilan faktoring ikki xil bo'lishi mumkin: ochiq va yopiq.
Ochiq faktoring bu faktoring xizmatining shakli bo'lib, unda to'lovchi etkazib beruvchi tomonidan schyot-fakturalarni tijorat bankiga o'tkazayotgani to'g'risida xabardor qilinadi.
Yopiq faktoring tovar etkazib beruvchilarni sotishni kreditlash uchun mablag'larning yashirin manbai bo'lib xizmat qiladi, chunki mijozlarning kontragentlaridan hech biri schyot-fakturalarni tijorat bankiga topshirishni bilishmaydi. Bunday holda, to'lovchi etkazib beruvchining o'zi bilan hisob-kitob qiladi, u to'lovni olgandan keyin kreditni to'lash uchun tegishli qismini tijorat bankiga topshirish kerak.
10. So'nggi yillarda, bozor ko'proq rivojlangan kredit xizmatlar partiyalar ishonch asosida, mijozlari nomidan ishonch operatsiyalarini, ya'ni operatsiyalarni qabul bo'ladi. Rossiya ekspertlari ishonch aniqlash tijorat banklarining operatsiyalari bilan shug'ullanish uchun kredit muassasasi huquqiga beradi, alohida shaxs boshqaruv shakli mijoz, deb daromad taqsimlash , yoki boshqa yuridik yoki jismoniy shaxsning tasarruf.
Boshqa so'zlar bilan aytganda, e'tiqod operatsiyalar muayyan harakatni amalga, bankda mijoz va to'liq ishonch bilan bank mutlaq ishonch talab, mijoz farovonligini yaxshilash uchun hamma narsani qiladi. Ko'pincha, bankning boshqaruv ishonch operatsiyalari bilan shug'ullanuvchi alohida shaxs tashkil etish bo'yicha qaror qabul qiladi. Bunday operatsiyalar yirik miqdorda amalga oshiriladi bo'lsa, u holda bu qism alohida mavjud va kichik ishonch kompaniya bo'lishi mumkin.
Ishonch operatsiyalar ko'p shartlarga ko'ra farq qilishi mumkin. eng mashhur to'planishi va uzoq tajriba bilan xodimlarini mukofotlash kompaniyalar tomonidan hosil bo'ladi korxona yoki Premium pensiya, aktivlari taqsimlash moliyaviy, ya'ni xizmatlar sifatida qaraladi. Ba'zi hollarda, banklar, jamoat omonatlariga o'tkazish haq ya'ni, mablag ', bir pro bono asosida to'plangan va miskinlarga o'rtasida taqsimlanadi mablag'lar. Qayd va aktsiyadorlarning mablag'larini aktsiyalar boshqarish qaratilgan ixtiyoriy ishonch operatsiyalari kabi qaradi va uning daromadlarini maksimallashtirish yo'llarini topish mumkin.
mol-mulkni tasarruf etish imkoniyati bilan, yoki u holda ikkala kredit muassasasi taklif ishonch operatsiyalar. joylashtirish ishonch yo'li bilan banklarning operatsiyalari faol va passiv: ikki toifaga bo'linadi. Birinchi guruh talab qilinmaydi mijoz qo'shimcha ruxsati bilan, garov sifatida, sotish, ijaraga berish yoki garovga mulk huquqini beradi. A passiv operatsiyalari faqat mustaqil amalga oshirish imkoniyati bo'lmagan mol boshqarish imkonini beradi.
Ishonch xizmatlar yuridik va jismoniy shaxslar uchun ham kredit agentliklari tomonidan taqdim etiladi. Jismoniy shaxslar odatda qimmatli qog'ozlar sotib olish bilan meros ishlaridandir uchun iltimosiga, shuningdek yordam bilan davolash birja hokazo vasiyligidan ro'yxatdan asosida beriladigan, va, mol-mulk ixtiyorida. Lekin eng mashhur xizmatlar joriy va vakili sifatida qaraladi xorijiy valyuta hisob bir foydali qismini saqlab, mijozga, soliq to'lash tayyorlash.
eng muhimi, huquqiy to'lov miqdori shartlarini o'z ichiga oladi partiyalar, foydasiga ishonch xizmatlari shartnoma ro'yxatdan, lekin, kabi, aniq qarz beruvchi va mijozlar o'rtasida huquq va majburiyatlari bilan cheklangan. shaxs bilan shartnoma daromad ma'lum qismi hisobiga investitsiya faoliyati bilan shug'ullanish, yig'ish operatsiyalarini amalga oshiruvchi, uning aktivlari barcha yoki bir qismini boshqarish huquqi uchun taqdim etishi mumkin. Va, albatta, mijozlarga kreditlar taqdim etish mumkin mablag'larning vaqtincha yetishmovchiligi mavjud bo'lsa.
Nima uchun siz operatsiyalarni amalga oshirish uchun banklar ishonish kerak? har qanday xizmat bilan, u ham qo'shimcha daromad hisoblanadi. miqdori komissiyasi shartnomada belgilangan ishonch operatsiyalarini o'tkazish. Va birga mijoz bilan bank, to'lov muayyan formasini belgilaydi. Misol uchun, butun davri uchun olib boring, yoki mijozning daromad yillik listingiga sifatida shartnoma oxirida bir martalik uzatish.
Mamlakatimizda, rivojlantirish ostida ishonch operatsiyalari, shuning uchun ba'zi xizmatlarni turlari banklar tomonidan taqdim emas. shu korxona Pensiya jamg'armasi yoki shaxslar investitsiyalar, birja operatsiyalari boshqarish saqlab o'z ichiga oladi.

11. Tijorat banklarining faol operatsiyalari
Faol operatsiyalar bank resurslari hajmi bo'yicha operatsiyalar bo'lib, har qanday tijorat banki uchun katta rol o'ynaydi. Faol operatsiyalar bankning joylashishi va likvidligini ta'minlaydi Sizga tijorat bankining ikkita asosiy maqsadini olishga imkon beradi. Faol operatsiyalar shunchaki iqtisodiy ahamiyatga ega emas.
Faol operatsiyalar yordamida banklar iqtisodiy faoliyat jarayonida bo'shatilgan mablag'larni iqtisodiy aylanmaning ishtirokchilariga yo'naltirishi mumkin, ular kapitalning iqtisodiyotning eng istiqbolli sohalariga oqishini ta'minlaydi, sanoat investitsiyalarining o'sishiga, innovatsiyalarni joriy etishga, qayta ishlab chiqarishni amalga oshirishga va sanoat ishlab chiqarishining barqaror o'sishiga, uy-joylarni kengaytirish. Aholiga beriladigan bank kreditlari katta ijtimoiy rol o'ynaydi.
Faol operatsiyalarni to'rt turga bo'lish mumkin:
*kassa operatsiyalari (bankning kassasidagi naqd pul, markaziy bankdagi hisobvaraqlar va markaziy bankdagi vakillik hisobvaraqlari va boshqa banklarning vakillik hisobvaraqlaridagi mablag'lar);
*kredit operatsiyalari;
*qimmatli qog'ozlarni sotib olish;
*asosiy kapitalga investitsiyalar (er, bino, uskunalar).
Tijorat banklarining passiv operatsiyalari
Passiv operatsiyalar - bu har bir tijorat banki uchun katta ahamiyatga ega bo'lgan bank resurslarini shakllantirish bo'yicha operatsiyalar. Birinchidan, yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, resurs bazasi ko'p jihatdan bank daromadlarini olishni ta'minlaydigan faol operatsiyalarning imkoniyatlari va ko'lamini belgilaydi. Ikkinchidan, bank resurslarining barqarorligi, ularning hajmi va tuzilishi bank ishonchliligining muhim omillaridir. Va nihoyat, olingan mablag'larning narxi bank foydasining hajmiga ta'sir qiladi.
Shuningdek, banklarning passiv operatsiyalarining muhim milliy iqtisodiy va ijtimoiy rolini ta'kidlash lozim. Korxonalar va aholining vaqtincha bo'sh pul mablag'lari yordamida jalb qilish bank tizimiga iqtisodiyotning asosiy va aylanma mablag'larga bo'lgan ehtiyojini qondirish, jamg'armalarni sanoat investitsiyalariga aylantirish va aholiga iste'mol kreditlarini taqdim etish imkonini beradi. Banklarning depozitlari va qarz qimmatli qog'ozlariga bo'lgan foizlar, hech bo'lmaganda aholini inflyatsiya yo'qotishlarini qisman qoplaydi.
Passiv operatsiyalar ikki guruhga bo'linadi:

1.to'g'ridan-to'g'ri bankka tegishli bo'lgan va qaytarib berishni talab qilmaydigan o'z mablag'larini shakllantirish to'g'risida.

2.qarz mablag'lari shakllanadigan vaqtga mablag 'to'plash; ikkinchi guruh operatsiyalari bo'yicha bank majburiyatlarga ega (omonatchilar, banklar va kreditorlar oldida).