Тижорат банклари фаолиятини camels рейтинг тизими асосида баҳолаш амалиёти ва уни такомиллаштириш

www.interfinance.uz 

5
ташкил этилгандан сўнг инспекциядан ўтган банкка ҳар бир компонент бўйича 
алоҳида рейтинг баҳоси берилиб, сўнгра барча фаолият бўйича умумий рейтинг 
баҳоси берилади. Рейтинг баҳоси энг юқори даражаси 1 кўрсаткичи билан 
белгиланиб, бунда қайси компонентда бундай баҳо берилса, демак, у халқаро 
меъёрларга тўлиқ жавоб бериш даражасида ташкил этилганлигидан далолат 
беради. Жойларда инспекция назоратининг стандартлашган CAMEL(S) 
тизимини ўрганишда бу тизимнинг ҳар бир компонентини алоҳида таҳлил этиш 
орқали мавжуд муаммоларни кўрсатиб бериш мақсадга мувофиқдир [4]. 
Рискларга таъсирчанлик.CAMEL(S) даги “S”1995 йилда ФРТ ва Базель 
қўмитаси томонидан ишлаб чиқилган. 1997 йилнинг 1 январида рейтинг 
тизими таркибига қўшилган бўлиб, у биринчи навбатда риск фоиз ставкасини 
аниқлаш ҳамда барча қарз ва депозитларга тасирчанликни фоиз ставкасига 
нисбатан кутилмаганда ўзгаришини ифодалайди. “S”элементи тижорат банки 
капитали ва фойдасининг бозор рискига таъсирини аниқлаш ҳамда баҳолаш 
мақсадида жорий этилган. 
Бозор рискининг тобора кучайиб бораётганлиги, айниқса, глобал 
молиявий-иқтисодий инқирозлар давридаги бозор конъюнктурасининг кескин 
тебранишлари халқаро экспертларни жиддий ташвишга солди ва буиннг 
натижасида бозор рискини баҳолаш ва бошқариш бўйича янги талаблар юзага 
келди.
Республикамизнинг 
йирик 
тижорат 
банклари 
фаолиятини 
САМЕL(S)рейтинг тизими орқали баҳолаш натижалари капиталнинг етарлилик 
даражасини юқори эканлигини кўрсатди [5]. 
Республикамизнинг йирик банкларида активлари сифати 5,0 фоиздан 
юқори бўлиб, бу CAMELS рейтинг тизимининг 2-синфига мансубдир. 
Активлар 
сифати 
ва 
ҳажмининг 
юқоридан 
қуйига 
қараб 
тўғри 
пропорционалликда камайиб бориши банк бошқарувида активлар сифатини 
таъминлаб туриш борасида ижобий ишлар олиб борилганидан далолат беради.
Масалан, Ипотекабанкда ушбу кўрсаткич жорий йил якуни маълумотлари 
бўйича ҳисоблаганимизда 5,83 фоизни ташкил этди [6]. 
Таъкидлаш жоизки, ҳамон республикамиз тижорат банклари учун 
бирламчи фаолият йўналиши кредитлаш бўлиб қолганлиги сабабли, уларнинг 
ялпи даромадининг асосий қисми кредит операцияларидан олинадиган даромад 
эвазига шакллантирилиши лозим. 
Шу сабабли, фоизли даромадларнинг ялпи даромадлар ҳажмидаги 
салмоғининг ўзгариш сабабларини аниқлаш, унинг салмоғини кескин тушиб 
кетишига йўл қўймаслик чораларини ишлаб чиқиш муҳим аҳамият касб этади.
Айни вақтда, “CAMELS” рейтинг тизимининг S элементини 
республикамиз амалиётида қўллашда муаммолар мавжуд. Ана шундай 

---

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий электрон журнали. № 5, октябрь, 2017 йил