Tijorat banki balansining passivlari tarkibi6
|
|
|
|
|
|
|
|
(mlrd so’mda)
|
|
|
|
|
|
|
|
t/r
|
Moddalarning nomi
|
|
2017 yil
|
|
2018 yil
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Summa,
|
|
Ulushi,
|
Summa
|
Ulushi,
|
|
|
|
mlrd. so’m
|
%
|
, mlrd.
|
%
|
|
|
|
|
|
|
so’m
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1
|
Depozitlar
|
|
59 579
|
|
40,8
|
70 001
|
37,3
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Жадвал муаллиф томонидан тайѐрланган.
18
-
2
|
Markaziy
|
bankning
|
vakillik
|
|
|
|
|
|
hisobvarag’i
|
|
537
|
0,4
|
498
|
0,3
|
|
|
|
|
|
|
|
3
|
Boshqa
|
banklarning
|
|
|
|
|
|
mablag’lari
|
|
|
5 762
|
4,0
|
6903
|
3,7
|
|
|
|
|
|
|
4
|
Olingan kreditlar va lizing
|
72 819
|
49,9
|
104 379
|
55,6
|
|
|
|
|
|
|
5
|
Chiqarilgan qimmatli qog’ozlar
|
190
|
0,1
|
10
|
0,01
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6
|
To’lanishi
|
lozim
|
bo’lgan
|
|
|
|
|
|
hisoblangan foizlar
|
|
1 049
|
0,7
|
2 181
|
1,2
|
|
|
|
|
|
|
|
7
|
Boshqa majburiyatlar
|
|
6 019
|
4,1
|
3 769
|
2,0
|
|
|
|
|
|
|
|
Jami majburiyatlar
|
|
145 956
|
100,0
|
187 741
|
100,0
|
|
|
|
|
|
|
|
1
|
Ustav kapitali
|
|
16 307
|
78,9
|
19 673
|
73,7
|
|
|
|
|
|
|
|
2
|
Qo’shimcha kapital
|
|
68
|
0,3
|
89
|
0,3
|
|
|
|
|
|
|
|
3
|
Zaxira kapitali
|
|
1 793
|
8,7
|
2 938
|
11,0
|
|
|
|
|
|
|
|
4
|
Taqsimlanmagan foyda
|
|
2 508
|
12,1
|
3 979
|
14,9
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jami kapital
|
|
20 676
|
100,0
|
26 679
|
100,0
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jami passiv
|
|
166 632
|
100.0
|
214 420
|
100.0
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1.2-jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, O’zbekiston Repsublikasi tijorat banklarining qimmatli qog’ozlar bilan amalga oshiriladigan passiv operatsiyalari rivojlanmagan. Banklar tomonidan muomalaga chiqarilgan qimmatli qog’ozlar summasi banklarning jami majburiyatlarini atigi 0,01 foizini tashkil etadi.
1.2-jadval ma’lumotalridan ko’rinadiki, tijorat banklarining majburiyatlari tarkibida asosiy o’rinni depozitlar, kapitali tarkibida esa, asosiy o’rinni ustav kapitali egallaydi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 13 sentyabrdagi ―Pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida‖gi PQ-3272-sonli Qarorida belgilangan chora-tadbirlar, xususan, pul-kredit siyosatini rivojlantirish va amalga oshirish kontseptsiyasini ishlab chiqish (o’rta muddatli), majburiy zaxira talabnomalarini takomillashtirish, ochiq bozorda REPO operatsiyalarini amalga oshirish, iste’mol baholari indeksini hisoblashni takomillashtirish, inlfyatsiyaning omilli tahlilini amalga oshirish, pul-kredit siyosatining shaffofligini oshirish
19
tadbirlarini muvaffaqiyatli amalga oshirilishi, pirovard natijada, tijorat banklari faoliyatining barqarorligini oshirish imkonini beradi.
Nomlari yuqorida qayd etilgan me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalar va chora-tadbirlarni muvaffaqiyatli amalga oshirilishi tijorat banklari aktivlarining sifatini oshirish va passivlarining barqarorligini ta’minlash imkonini beradi.
Nazorat uchun savollar
Tijorat banklarining yuqori likvidli aktivlariga qaysi aktivlar kiradi?
Tijorat banklarida qanday yuqori riskli aktivlar mavjud?
Tijorat banklarining qaysi aktivlari yuqori daromadli hisoblanadi?
O’zbekiston tijorat banklari aktivlari tarkibida qaysi aktivlar nisbatan yuqori salmoqni egallaydi?
Repsublikamiz banklari aktivlari tarkibida qaysi aktivlar nisbatan past salmoqni egallaydi?
Tijorat banklarinng depozit bazasi qaysi turdagi depozitlardan tashkil
topadi?
Tijorat banklarining birinchi darajali kapitali tarkibiga nimalar kiradi?
Tijorat banklarining ikkinchi darajali kapitali tarkibiga nimalar kiradi?
Tijorat banklari tomonidan muomalaga chiqariladigan qimmatli
qog’ozlarning qaysi turlari mavjud?
20
2-BOB. TIJORAT BANKLARI AKTIV VA PASSIVLARN
BOSHQARISH PRINTSIPLARI VA USULLARI
2.1. Tijorat banklari aktiv va passivlarini boshqarish printsiplari
Tijorat banklari aktiv va passivlarini boshqarish aniq printsiplarga tayanadi.
Ulardan asosiylari sifatida quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin:
*aktivlarning daromadliligi va risk darajalari o’rtasidagi mutanosiblikni ta’minlash printsipi;
aktivlar portfellarini diversifikatsiya qilish printsipi;
to’g’ri investitsion qarorlar qabul qilish printsipi;
pul oqimlarining etarliligi printsipi;
foiz stavkalari, valyuta kurslari va tovarlarning baholarini o’zgarishiga
moslashuvchanlik printsipi;
* bank qimmatli qog’ozlarining investitsion jozibadorligini ta’minlash printsipi;
depozitlarning etarliligini ta’minlash printsipi;
kapitalning etarliligini ta’minlash printsipi;
bank likvidliligini ta’minlash printsipi; *transformatsiya printsipi;
*aktiv va passivlar bo’yicha daromad va xarajatlarni nazorat qilish printsipi; *bank resurslarining etarliligi printsipi;
*zaxiralar yaratish printsipi; *risklarni minimallashtirish printsipi.
Tijorat banklarining likvidliligini ta’minlash printsipi quyidagi usullardan
foydalanishni taqozo etadi:
Tijorat bankining aktivlari va passivlarining optimal tarkibini shakllantirish hisoblanadi.
Bu asosiy (birlamchi) usul hisoblanadi.
Aktivlar va jalb qilingan resurslarning muddatlari o’rtasidagi
mutanosiblikni ta’minlash usuli
3. Aktivlar portfelini diversifikatsiya qilish usuli
21
4. Risklarning maqbul darajasini ta’minlash usuli.
Tijorat banklari aktiv va passivlarini boshqarish printsiplaridan kompleks foydalanishga salbiy ta’sir qilayotgan omillar:
Markaziy bank tomonidan tijorat banklarini kreditlash amaliyotining mavjud emasligi tufayli Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasini
o’zgartirish yo’li pul massasiga, tijorat banklarining likvidliligiga va kreditlarning bahosiga ta’sir etish imkoniyatining yo’qligi.
Markaziy bankning majburiy zaxira stavkalarining yuqori ekanligi va zaxira ajratmalari summasini banklarning ―Nostro‖ vakillik hisobraqamlaridan olib
qo’yilayotganligi natijasida tijorat banklarining likvidliligiga va resurs bazasining barqarorligiga nisbatan salbiy ta’sirning yuzaga kelganligi.
2017 yilning 1 yanvar holatiga ko’ra, Rossiya Markaziy bankining majburiy zaxira stavkalarining o’rtacha darajasi 5,6 foizni, evropa Markaziy bankining majburiy zaxira stavkasi esa, 2,0 foizni tashkil etdi.
Tijorat banklarining depozit bazasida uzoq muddatli depozitlar ulushining pastligi sababli ularning investitsiya jarayonlariga qatnashishi etarli darajada emas. 2016 yil yakunlari bo’yicha respublikamizda asosiy kapitaldagi investitsiyalar tarkibida bank kreditlari va boshqa zayom mablag’larining ulushi 10,3 % tashkil qiladi va ushbu ko’rsatkich oldingi yilga nisbatan pasaygan.
Respublikamizda imtiyozli kredit dasturlari ko’p bo’lib, ular moliyaviy resurslarni joylashtirish samaradorligini pasaytiradi va bank tizimida muammolarni vujudga keltiradi. Ayniqsa, davlat investitsiya dasturlariga kiritilgan loyihalarni tijorat banklari tomonidan ma’muriy ravishda moliyalashtirilishi tijorat banklari moliyaviy holatiga salbiy ta’sir qilmoqda. Bu nafaqat tijorat banklarining kreditlash faoliyatiga, balki vakillik hisobvaraqlarida mablag’lar etishmovchiligiga olib kelib iqtisodiyotimizda to’lovlarni vaqtiga o’tishiga salbiy ta’sir qilishi mumkin.
Respublikamizning yirik tijorat banklarida transformatsiya riskining mavjudligi.
22
Transformatsiya riskining yuzaga kelganligi va chuqurlashganligi, asosan, ikki sabab bilan izohlanadi:
– qisqa muddatli resurslar hisobidan uzoq muddatli kreditlarning berilganligi;
– tijorat banklariga mijozlarning joryi hisobraqamidagi pul mablag’laridan to’g’ridan - to’g’ri, ya’ni ushbu pul mablag’larini muddatli yoki jamg’arma depozt hisobraqamlariga o’tkazmasdan, resurs sifatida foydalanishga ruxsat etilganligi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
