Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini jalb qilish va ularni joylashtirishni tartibga solish yo’llari va usullaridir

9.3. Tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini tavsiflovchi ko’rsatkichlarni rejalashtirish.

Tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini tavsiflovchi bir qator ko’rsatkichlar mavjud.

Bular:

kredit qo’yilmalarini tasniflanishi (standart, substandart, qoniqarsiz, shubhali, umidsiz);

muammoli qarzdorliklar (muddati o’tgan, shundan oraliq muddati o’tgan, sud jarayonidagi, shartlari o’zgartirilgan, balansdan tashqari xisobvaraqdagi qarzlar);

taqsimlanmagan foyda;

bank tomonidan aktivlar bo’yicha yaratilgan maxsus zahiralar;

shakllantirilgan majburiy zahiralar jamg’armasi;

119
naqd pul tushumi, birinchi darajali ijtimoiy to’lovlar va ish haqlarni to’lanishi;

muomalaga chiqarilgan plastik kartalar va o’rnatilgan terminallar, ular

bo’yicha o’tayotgan to’lovlar hajmi;

Markaziy bank tomonidan belgilangan boshqa iqtisodiy normativlar va boshqa ko’rsatkichlar.

Mazkur ko’rsatkichlar ro’yxatini albatta yana davom ettirish mumkin.

Ammo shuni doimo esda tutish lozimki, yuqorida sanab o’tilgan ko’rsatkichlar bankning makro darajadagi iqtisodiy salohiyatini ko’rsatib beruvchi ko’rsatkichlar sanaladi.

Xuddi shunday, bank faoliyatining yo’nalishlarini ichki tarafdan ochib beruvchi, masalan aktsiyalarning turlari, kreditlarni xududlarga yo’naltirilishi, ularning foizlari, muddatida qaytarilishi, garovlarning turlari, investitsiya portfelining daromadliligi, qanday turdagi korxonalarga yo’naltirilganligi, muomalaga chiqarilgan qimmatli qog’ozlarni muddatlari, foizlari, depozitlarni qanday valyutada jalb qilinganligi va muddatlari, bank daromadi va xarajatlarining tarkibi, 1-darajali kapitalning etarliligi, leveraj, aktivlar bo’yicha tavakkalchilik darajasini ko’rsatuvchi me’yorlar, naqd pul tushumlarini mijozlar turlari bo’yicha tarkibi, muomalaga chiqarilgan plastik karta turlari (aholiga, yakka tartibdagi tadbirkorlarga, xo’jalik sub’ektlariga), ularga kirim qilinayotgan mablag’lar, ularning qoldig’i kabi o’nlab ko’rsatkichlarni sanab o’tish mumkin.

Bu kabi ko’rsatkichlar yuqorida ta’kidlanganidek, bank faoliyatining ichki xususiyatlarini yoritib beradi va ulardan asosan tarmoq ichidagi hisobotlarda foydalaniladi.

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 6 apreldagi ―Bank tizimini moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va investitsion faolligini kuchaytirish choralari to’g’risida‖gi1317-sonli qaroriga ko’ra banklarga:

umumiy kapitalni har yili kamida 20%ga oshirib borish;

Bank ustav kapitalini 50,1 mlrd.so’mga ko’paytirish;

Depozit bazasini har yili kamida 20%ga oshirish;

120
Tadbirkorlarni kreditlash xajmini 1,3 barobarga oshirib borish;

Investitsiya maqsadlariga yo’naltiriladigan kreditlarni yanada o’stirish vazifalari yuklatilgan.

Undan so’ng, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 26 noyabrda ―2011-2015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish, uning barqarorligini oshirish va yuqori xalqaro reyting ko’rsatkichlariga erishishning ustuvor yo’nalishlari to’g’risida‖gi1438-sonli qarori qabul qilindi. Ushbu qarorda 2011-2015 yillarda:

umumiy kapitalni 2,1 barobarga oshirish;

Depozit bazasini 2,5 barobarga oshirish;

Muomalaga chiqarilgan plastik kartalar sonini 1,5 barobarga oshirish;

Investitsiya kreditlari hajmini 2,8 barobarga oshirish;

Tadbirkorlarga kredit ajratish hajmini 2,7 barobarga oshirish;

mikrokreditlar xajmini 2,8 barobarga oshirish belgilandi.

Navbatdagi qabul qilingan qaror O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015 yil 6 maydagi ―Tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va ularning resurs bazasini rivojlantirish chora - tadbirlari to’g’risida‖gi 2344 – sonli qarori bo’ldi. Ushbu qaror talablari hozirda amal qilmoqda. Demak, unga ko’ra:

regulyativ kapital etarliligi me’yorini bosqichma-bosqich 10%dan 14,5%ga etkazish;

I-darajali kapitalning etarliligi me’yorini bosqichma-bosqich 5%dan 11%ga etkazish;

likvidlilikni qoplash me’yorini joriy etish va 100%ga etkazish;

sof barqaror moliyalashtirish me’yorini jorish etish va 100%ga etkazish;

likvidlilik – bu bank majburiyatlarini bajarish va aktivlar o’sishini

moliyalash bilan birgalikda depozitlar va qarz mablag’lari darajasining pasayishini samarali boshqarishni bildiradi.