Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini jalb qilish va ularni joylashtirishni tartibga solish yo’llari va usullaridir

4.1-jadval


AT “Sanoatqurilishbank” aktivlari va majburiyatlarining muddatiga ko’ra


tarkibi, 2018 yilning 31 dekabr holatiga ko’ra

			(foizda)
№	Aktivlar		Summasi, mlrd. so’m
1	Muddatsiz aktivlar		11,1
2	1 kundan 30 kungacha		4,9
3	31 kundan 180 kungacha		10,7
4	181 kundan 365 kungacha		18,3
5	365 kundar ortiq muddatdagi		55,0
	Aktivlar - jami		100,0
№	Majburiyatlar		Summasi, mlrd. so’m
1	Muddatsiz majburiyatlar		12,0
2	1 kundan 30 kungacha		1,2
3	31 kundan 180 kungacha		5,4
4	181 kundan 365 kungacha		3,7
5	365 kundar ortiq muddatdagi		77,7
	Majburiyatlar - jami		100,0
		44

1-jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, AT ―Sanoatqurilishbank‖da aktivlar va majburityalarning muddatlari o’rtasida nomutanosibliklar mavjud. Masalan, 181 kundan 365 kungacha muddatdagi majburiyatlarning jami majburiyatlardagi sadlmog’i atigi 3,7 foizni tashki etgani holda, ushbu muddatdagi aktivlar jami aktivlarning 18,3 foizini tashkil etgan. Shuningdek, boshqa muddatlardagi aktivlar va majburiyatlarning muddatlari o’rtasidagi nomutanosiblikni kuzatish mumkin. majburiyatlar tashkil etgan. Bu esa, Agrobankda transformatsiya riskining sezilarli darajada chuqurlashganligini ko’rsatadi.

2. Tijorat banklari tomonidan berilgan kreditlar bo’yicha muddati o’tgan qarzdorlik miqdorining katta ekanligi.

Kreditlar bo’yicha muddati o’tgan qarzdorlik muammosining chuqurlashib ketishi ushbu masalani O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 12 sentyabrdagi PQ-3270-sonli ―Respublika bank tizimini yanada rivojlantirish va barqarorligini oshirishga oid chora-tadbirlar to’g’risida‖gi qarorida aks etishiga sabab bo’ldi.

Mazkur Qarorda tijorat banklari tomonidan berilgan va 2017 yilning yakuniga kelib muddati tugaydigan 7220 mlrd. so’m miqdoridagi kreditni qaytarish grafigiga qat’iy rioya qilgan holda qaytarishni ta’minlash va 2017 yilda 290 mlrd. so’m miqdoridagi, 2018 yilda esa, 460,4 mlrd. so’m miqdoridagi muddati o’tgan kreditlarni undirish talabi qo’yilgan.

3. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining ochiq bozor operatsiyalarining mavjud emasligi.

Taraqqiy etgan mamlakatlarda Markaziy bankning ochiq bozor operatsiyalari tijorat banklarida yuzaga kelgan balanslashmagan likvidlilik muammosini hal qilishda muhim o’rin tutadi.

Markaziy banklar banklardagi balanslashmagan likvidlilik muammosini hal qilish maqsadida teskari REPO operatsiyalaridan faol foydalanadilar.

O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining ochiq bozor operatsiyalari mavjud emas. Buning sababi shundaki, respublikamiz Markaziy banki o’zining

45
ochiq bozor operatsiyalarining ob’ektlari sifatida faqat Hukumatning qimmatli qog’ozlarini tan oladi. Hukumatning qimmatli qog’ozlari esa, Davlat byudjeti profitsit bilan bajarilayotganligi sababli, 2013 yil 1 yanvardan boshlab emissiya qilinmayapti.

0. 
   Respublika Markaziy bankining diskont va lombard kreditlari mavjud emas. Bu esa, Markaziy bankka qayta moliyalash siyosati orqali bank tizimining likvidliligiga ta’sir etish imkonini bermaydi.
   

4.3. Tijorat banklarining likvidliligini ta’minlash yo’llari

O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarining likvidliligini ta’minlash maqsadida quyidagi tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir:

1. Tijorat banklari aktivlari va majburiyatlarining muddatlari o’rtasidagi muvofiqlikni ta’minlash va transaktsion depozitlarning faqat barqaror qoldig’idan resurs sifatida foydalanishni yo’lga qo’yish orqali transformatsiya riskiga barham berish lozim.

Transaktsion depozitlarda muddat mavjud emas. Buning ustiga, ularning beqarorlik darajasi juda yuqori. Shu sababli, ulardan to’g’ridan-to’g’ri resurs sifatida foydalanish, aktivlar va majburiyatlarning muddatlari o’rtasidagi muvofiqlik ta’minlangan sharoitda ham, tijorat bankining likvidliligiga nisbatan kuchli salbiy ta’sirni yuzaga keltirishi mumkin.

2. Tijorat banklari tomonidan berilgan kreditlar bo’yicha muddati o’tgan qarzdorlik muammosini hal qilish maqsadida:

– mijozlarning kredit to’loviga layoqatliligini baholashning xalqaro bank amaliyotida keng qo’llanilayotgan, takomillashgan metodikalarini respublikamiz banklari amaliyotiga joriy qilish;

– tijorat banklarida muammoli kreditlarni ―oldindan ogohlantirish‖ tizimini yaratish va uni takomillashtirish zarur;

– Hukumat kafolatlari asosida berilgan kreditlar bo’yicha muddati o’tgan

qarzdorlikni o’z vaqtida undirilishini ta’minlash maqsadida (Davlat byudjetida

46
ortiqcha pul mablag’larining mavjud emasligini hisobga olib), maxsus Jamg’arma tashkil etish lozim.

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 12 sentyabrdagi PQ-3270-sonli ―Respublika bank tizimini yanada rivojlantirish va barqarorligini oshirishga oid chora-tadbirlar to’g’risida‖gi qarorida Moliya vaziriga har yilgi Davlat byudjeti shakllantirilayotganda O’zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan xalqaro moliya institutlariga, xorijiy va mamlakat tijorat banklariga berilgan kafolatlarga xizmat qilish bo’yicha tegishli xarajatlar moddasida pul mablag’larini ko’zda tutish vazifasi yuklandi. Ammo, Davlat byudjetida ortiqcha pullar, ya’ni profitsit miqdori juda kam. 2016 yilning yakuni bo’yicha O’zbekiston Davlat byudjeti profitsiti summasi atigi 199 mlrd. so’mni tashkil etdi: