Tibbiyot markazlari faoliyatini boshqarishni avtomatlashtiruvchi mobil ilova yaratish

TIBBIYOT MARKAZLARI FAOLIYATINI BOSHQARISHNI AVTOMATLASHTIRUVCHI MOBIL ILOVA YARATISH

Annotatsiya: Sayyoramizda tirik mavjudot paydo bo’lgandan boshlab, atrofni o’rab to’rgan muxit haqida ma’lumot olish muxim ahamiyatga ega bo’lgan. Bundan 40-50 yillar oldin axborot deganda asosan odamlar orasidagi ma’lumotlar almashinish tushunilgan. Ushbu maqolada tibbiyot markazlari faoliyatini boshqarishni avtomatlashtiruvchi mobil ilova yaratish
Kalit so`zlar: tibbiyot, ilmiy texnika, tarakkiyot, biologik o’simlik, kasalliklar, bosh og’rig’i, ko’z og’rig’i, bel og’rig’i.
Asta-sekin ilmiy texnika tarakkiyoti o’sib borishi bilan axborot jamiyat hayotida muxim rol o’ynab maxsulot ko’rinishini ola boshladi. Shuning uchun axborotni yangi maxsulot ishlab chiqarishda foydalaniladigan darajada qayta ishlash va undan unumli foydalanish muammoalari paydo bo’la boshladi. Buning uchun esa, keyingi vaqtlarda tabiatni o’rganish uchun har xil mashinalar, apparatlar, texnik jarayonlar yaratildi, hamda ma’lumotlarning ahamiyati ya’nada oshib, axborot atamasi paydo bo’ldi.
Oxirgi vaqtlarda axborot keng ma’noga ega bo’la boshladi. Masalan: biolog o’simliklarni o’rganadi. Bu holda biologik o’simlik hayoti haqida «axborot oldi» deb tushuniladi. Yoki issiq narsaga qo’lni yaqinlashtirsak, predmetning yuqori temperaturasi haqida inson miyasi axborot oladi. Har kanday maxsulotda bo’lgani kabi axborotning ham o’z manbasi va iste’molchilari mavjud.
Axborot manbasi-planetalar, yulduzlar, odamlar, jonivorlar, mashinalar, apparatlar, texnologik jarayonlar va shu kabilardir.
Axborot istemolchilari-odamlar, xaydovchilar, o’simliklar va har xil pribor va apparatlardir. Shunday qilib, hozirgi vaqtda axborot deganda mumkin bo’lgan obyektlar, xodisalar va jarayonlar haqidagi ma’lumotlar to’plami tushuniladi. Axborot manbasi va iste’molchilarning turli-tuman bo’lganligi uchun ularni har-xil, ya’ni belgilar, matnlar va grafiklar shaklda yozishga to’g’ri keladi. Belgilar shaklida harflar, sonlar, belgilar va asosan murakkab bo’lmagan obyektlar haqidagi oddiy axborotlarni yozishda foydalaniladi.
Axborot bu moddiy narsa emas, shuning uchun uni o’zatadigan va saqlaydigan moddiy obe’ktlar kerak bo’ladi. Bunday obe’ktlar juda ko’p bo’lib, ularning asosiylari quyidagilardir.
N. Vinner tomonidan kibernetikaga kiritilgan asosiy fikr inson faoliyatining turli soalarida murakkab dinamik tizimlarni boshkarish nazariyasini ishlab chiqish bilan bog’liq. Kibernetika kompyuterlar mavjudligi yoki yo’qligidan qattiy nazar mavjuddir.
Informatika yangi axborotni ancha keng, kibernetika kabi turli obyektlarni boshqarish vazifalarini amaliy xal etmay, o’zgartirish va barpo etish jarayonlarini o’rganadi. Shu bois informatika haqida kibernetikadan ancha keng fan soxasi, degan tasavvur xosil bo’lishi mumkin. Birok, boshqa jixatdan informatika kompyuter texnikasi bilan bog’liq bo’lmagan muammolar yechimi bilan ifodalanmaydi, bu, shubxasiz, uning umumlashtiruvchi xususiyatini cheklaydi.
Kibernetika va informatika tashkiliy jixatdan bir-biriga juda o’xshash bo’lsa ham, lekin:
• informatika — axborot va uni qayta ishlovchi texnikaviy, dasturiy vositalari xususiyatlariga asoslanishi;
• kibernetika esa - obyektlar modellarining konsepsiyalari ni ishlab chiqish va uni qurishda xususan axborotlardan keng foydalanishi jixatidan farqlanadi.
Informatikada fundamental tadqiqotlar maqsadi istalgan axborot tizimlari haqida umumlashtirilgan axborotni olish, ularning qurilishi va ishlashining umumiy qonuniyatlarini aniqlashdir.
Informatika amaliy fan soxasi sifatida quyidagilar bilan shug’ullanadi
a) axborot jarayonlaridagi qonuniyatlarni o’rganish (axborot larni yig’ish, qayta ishlash, tarqatish);
b) inson faoliyatining turli soxalarida kommunikasion - axborot modellarini yaratish;
v) aniq bir soxalarda axborot tizimi va texnologiyalarini ishlab chiqish va ularning hayotiy bosqichini, ularni ishlab chiqarish, ishlashni va xokazolarni loyixalash, ishlab chiqish bosqichlari uchun tavsiyalar tayyorlash.
Informatikaning bosh vazifasi axborotni yangilash, uslub va vositalarni ishlab chiqish va axborotni qayta ishlashning texnologik jarayonlarini tashkil etish, ulardan foydala nishni ishlab chiqishdir.
Axborot haqida aniq bir tarif yo’q.
Lekin unga quyidagicha tarif berish mumkin: bizni o’rab to’rgan dunyo, tabiat va jamiyatdagi voqyeyalar, xodisalar va jarayonlar haqidagi xabarlarning to’plami axborotdir.
Informatika fani axborotlarning xususiyatlarini, axborotlarning berilish usullarini o’rganuvchi va axborotlarni to’plash, jamlash, saqlash, qayta ishlash, texnik va dasturiy vositalar yordamida o’zatish qonun, qoyidalarni o’rganadi.
Shaxsiy kompyuterda ishlash paytida xavfsizlikka rioya qilish qoidalari
U har qanday xavfli uskunalar kabi o’z xavfsizligiga e’tiborni tortadigan shaxsdan talab qilmaydi. Biroq, kompyuterda ishlayotganda xavfsizlik choralarini ko’rish kerak.
Kompyuterning qayerda ishlatilishidan qat’iy nazar (uyda yoki ishda), ularda ishlash talablari boshqacha emas. Uyda bu qoidalarga rioya qilish ham muhimroqdir, chunki ishda mehnatni muhofaza qilish mutaxassislar va nazorat organlari tomonidan amalga oshiriladi va uyingizda sizning xavfsizligingiz shaxsan o’zizingizga bog’liqdir. Axir, kompyuterdan (hatto musiqa yoki o’yinlarni tinglash) har qanday hollarda foydalanish bu ishdir.
Kompyuter xavfsizlik talablariga rioya qilmaslik, bir muncha vaqt o’tgach, bosh og’rig’i, ko’z og’rig’i, bel og’rig’i va qo’llarning bo’g’imlarida ma’lum bir noqulaylikni boshdan kechiradi. 
Ko’pincha bunday muammolar bilan bog’liq:

• 
  ish joyining hajmi yetishmasligi;
  
• 
  xonadagi harorat va namlik sharoitlariga rioya qilmaslik;
  
• 
  xona va ishchi sirtida yorug’likning past darajasi;
  
• 
  monitorlardan past chastotali, magnit maydonlarining yuqori darajasi; 
  
• 
  uskunalarni o’zboshimchalik bilan joylashtirish va ish joylarini tashkil etish talablarini buzish;
  
• 
  ish va dam olish talablariga rioya qilmaslik;
  
• 
  ishchilarning haddan ortiq ishlab chiqarish yuki;
  
• 
  hususiy stresning ta’sirini kamaytirish qobiliyatining yo’qligi.
  

Aslida, kompyutermi «Telefon zararlimi?» Ketma-ketligidan xavfli bo’lishi masalasi. Deyarli ishonchli ma’lumotlar mavjud va mavjud ma’lumotlar hozirgi 5-10 yil orqada. Biroq bugungi kunda texnologiya kundalik rivojlanmoqda va bugungi kunda muzeyda o’z o’rnini egallagan kompyuterlar (yoki boshqa jihozlar) ishlab chiqarishda qanday foydalanilgan? Ammo mumkin bo’lgan zararni kamdan-kamroq baholashdan ko’ra, xato qilish yaxshidir. Buning uchun: "ogohlantirilgan - bu qurol deganidir". 
Bugungi kunda ushbu yo’nalishda elektr va elektromagnit maydonlarining kuchayib borishi, statik elektr energiyasi, tizimning shovqin darajasini ko’tarish, monitorning kontrastini kamaytirish, ish maydonini yoritib berish, toksik moddalarni havoga chiqarish kabi masalalarga alohida e’tibor qaratiladi. Bu jiddiy xavf omillari va imkon qadar xavfsiz bo’lishi kerak.
Shifokorlar butun kunni kompyuterda o’tkazadigan odamlarning kasalliklarini jamladi. Ularning ro’yxati quyidagilardir: bosh og’rig’i (migren rivojlanishi mumkin), ko’z og’rig’i (ko’zning yomonlashishi), bo’yin muskullari, qo’llar, orqa miya, bel, yuz va terining qichishi, teri yallig’lanishi, ekzema uyqusizlik og’riqlaridir.
Kompyuterda ishlaydiganlarning aksariyati ko’z og’riqlaridan shikoyat qiladi.
Orqa, bo’yin va bo’g’imlardagi og’riqlar inson kompyuter oldida noqulay vaziyatda va ko’pincha noto’g’ri holatda o’tirganini sezmaydi. Agar kompyuter ishlayotgan bo’lsa, ayrim qismlari har qanday tirik organizmga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi elektromagnit maydonni yaratadi. Kompyuterning elektromagnit maydonining to’lqinlari turli uzunliklarda bo’ladi. Masalan, millimetr diametrining to’lqinlari inson teri sirtining sirt qatlamlari tomonidan so’riladi, santimetr - teri va atrofdagi to’qimalar, to’lqinlar - 10 sm chuqurlikka kiradi, ya’ni elektromagnit to’lqinlar inson orqali o’tishi mumkin. Bu juda zararli. Mikroto’lqinli pechda qanday ovqatlarni tayyorlashni eslab qolasizmi? Elektromagnit maydon inson xujayralari va to’qimalariga ta’sir qiladi, bu shartli refleksli faoliyatni zaiflashtiradi, miyaning bioelektrik faolligi pasayadi va internormal ulanishlarda o’zgarishlarga olib keladi.
Elektromagnit maydon insonga ta’sir qilishi natijasida tana haroratini oshiradi. Bu holatda eng himoyasiz inson tanasining quyidagi organlari: jigar, oshqozon osti bezi, siydik pufagi, oshqozonlarda surunkali kasalliklarni keltirib chiqaradi.
Kompyuterda ishlayotgan paytda xavfsizlikni oshirish uchun, avvalambor,  ish joyini qulayligini o’rganishga e’tibor berishingiz kerak. Ish joyining qulayligini yaxshilash uchun siz quyidagi choralarni ko’rishingiz kerak.
1. Monitorni yuqori nuqtasi to’g’ridan-to’g’ri ko’zlaringizning o’rtasi oldida joylashishi bu sizning boshingizni to’g’ri tutib, osteokondroz rivojlanishini bartaraf qiladi. Monitordan ko’zgacha masofa kamida 45 sm bo’lishi kerak;
2. Stulni orqa va qo’l qo’yadigan suyamalari, shuningdek oyoqlari yerga mustahkam turadigan balandlik bo’lishi kerak. Balandligi o’rnatiladigan stulni sotib olish maqsadga muofiqdir. Bunday stul har tamonlama qulay.
3. Tez-tez ishlatiladigan narsalarning joylashuvi har qanday burilish pozisiyasida uzoq vaqt qolishiga olib kelmasligi kerak;
4. Ish joyining yoritilishi monitor ekranida tasvirlanishini xohlamaydi. Monitor ekranni deraza yonida qo’yishingiz mumkin emas, chunki siz ekranda derazadan tashqaridagi narsalarni ko’rishingiz mumkin.
5. Klaviatura bilan ishlaganda qo’lning tirsak burchagi tekis bo’lishi kerak (90 daraja);
6. Sichqoncha bilan ishlaganda bormoqlar tekis bo’lishi kerak va stolni chekka qismida bo’lmasin.
Ish paytida, dam olish uchun muntazam tanaffuslarni unutmang. Albatta, hamkasblar bilan choy ichish va eng so’nggi yangiliklarni muhokama qilish yomon emas, lekin ularni maxsus gimnastika mashg’ulotlarini qo’llash yaxshiroqdir.
Sanitariya qoidalari va qoidalariga asosan ko’zlar uchun mashq bajarish, miya qon aylanishini yaxshilash, yelka-qismi, tana va oyoqlardan charchoqlarni xalos bo’lish uchun beriladi. Biz ulardan biriga misol keltiramiz.
- qo’lingizni stolning chetiga qo’ying. Barmoqlaringizni boshqa qo’lingiz bilan ushlab, barmoqlarni qaytarib oling va 5 soniya davomida shu holatda ushlab turing. Mashqni boshqa qo’l uchun takrorlang.
- Yengil qo’lingizni stol ustiga qo’ying va barmoqlaringizni va bilagingizni 5 soniya davomida torting. Boshqa qo’lingiz bilan ham shunday qiling.
- Barmoqlaringizni mushtlarga qattiq torting va keyin ularni to’g’rilab qo’ying.
- Kreslo ustida tekis turing, oyog’ qattiq yerga tiralsin.
Boshingizni tizza tomon iloji boricha pastga engib, 10 soniya davomida ushbu holatda qoling. Keyin, oyoqlarning mushaklariga chambarchas bog’lang. Mashqni 3 marta takrorlang.
Nafas olish tizimining kasalliklarini oldini olish xonani nam tozalash va havoni tozalashni o’z ichiga oladi. Baliq akvariumni kompyuterga yaqin joyda joylashtirish yaxshi, bu esa namni oshiradi, bundan tashqari, baliq asablarni tinchlandiradi.
Elektromagnit maydonning ta’sirini yumshatish uchun havo havosini deionlashni kamaytirish, xonadagi havo balansini kompyuter havo ionizatorgichi bilan to’sib qo’yish. To’satdan ionlar inson holatiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi: psixologik va jismoniy holat yaxshilanadi, kasalliklarga qarshilik kuchayadi, xona ichidagi bakteriyalar soni kamayadi, havo suspenziya mikroto’lqinlaridan tozalanadi, statik elektr energiyasidan kelib chiqadigan ta’sir kamayadi. Kompyuterda ishlayotganingizda, tabiyatni tomosha qilish, ish jarayonida uzilishlar qilish - bularning barchasi sizni jiddiy kasalliklardan qutqarish va saqlash uchun qobiliyatingizni oshiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Tibbiyotda axborot texnologiyalar darslik Bazarbayev 2018
   
2. 
   https://paverakov.ru/uz/informacionnye-tehnologii-v-medicine-o-novyh-tehnologiyah-v/
   
3. 
   Glotr.uz
   
4. 
   Ziyo.net