Tibbiyot kasbiga kirish

Umumiy    tadbir-  har  qanday  kasallik  bilan  kasallangan 

bemorlarda  quydagi parvarish va kuzatuv olib boriladi.  

-bemorni umumiy ahvolini ko’zdan kechirish  

-termometriya  

---

107 

 

-arterial qon bosimi va puls nazorati 

-harorat varaqasini to’ldirish 

-bemorning shaxsiy gigeyanasiga rioya qilish  

-sudna qo’yish 

Maxsus  tadbirlar  -  bu  nafas  organlari  kasalligi 

simptomlari  (xansirash,  yo’tal,  qon  qusish  va  og’riq)  bilan 

og’rigan  bemorlarni kuzatish va parvarish qilish choralaridir. 

NAFAS OLISH TIZIMI 

Nafas  olish  —  bu  tashqi  muhitdan  kislorodning  avval 

o’pkaga,  keyin  qonga,  so’ngra  esa  butun  organizmning  a’zo  va 

to’qimalariga  kelishi  va  organizmdan  karbonat  angidrid 

gazining  chiqarilishi  bilan  bog’liq  jarayon.  Nafas  olish  a’zolari 

nafas olish yo’llari (burun bo’shligi, kekirdak traxeya, bronxlar) 

va  gaz  almashtirish  a’zosi  —  o’pkalardan  iborat.  Nafas  olish 

harakatlari  (nafas  olish  va  nafas  chiqarish)da  ko’krak  qafasi, 

diafragma  (ko’krak  qafasi  va  qorin  bo’shligi  oralig’ida 

joylashgan  muskul),  nafas  olish  yo’llari  (ustki  va  pastki), 

o’pkalar ishtirok etadi. Havo burun yoki og’iz orqali olinadi va 

burun - halqum yoki og’iz-halqum bo’yicha hiqildoqga, so’ngra 

traxeyaga tushadi. Traxeya o’ng va chap o’pkaga mos ravishda 

2  bosh  bronxga  bo’linadi,  har  biri  ko’krak  qafasining  tegishli 

qismida  joylashgan  bo’ladi.  Bronxlar  daraxt  shoxlari  singari 

mayda  naylarga  bo’linadi  va  havoni  alveolalarga  yetkazadi. 

O’pkaga tushishdan avval olinayotgan havo burun bo’shlig’i va 

nafas olish yo’llari tomonidan isitiladi, namlanadi va tozalanadi. 

O’pka  -  juft  a’zo.  O’pka  g’alvirga  o’xshaydi  va  kapillyarlar 

bilan o’ralgan million mayda qopchalar — alveolalardan tashkil 

topgan.  Karbonat  angidrid  bilan  to’yingan  qon  oqib  o’tuvchi 

alveola  va  kapillyar  devorlari  orqali  gaz  almashinuvi  amalga 

oshiriladi. Har bitta o’pka yupqa parda — plevra bilan o’ralgan. 

Plevraning  asosiy  vazifasi  —  o’pkalar  bir  maromda  qisqarib, 

to’g’irlanishidan  iborat.  Plevra  kovaksimon  bo’shliqni  tashkil 

qiladi,  unda  o’pkaning  nafas  olish  harakatlarida  ishqalanishni 

kamaytiruvchi  1—2  ml  suyuqlik  mavjud;  plevra  bo’shlig’ida 

---

108 

 

nafas  olishda  so’rib  oladigan  harakatni  amalga  oshiruvchi 

manfiy  bosim  bor.  Plevra  bo’shlig’ining  yaxlitligi  buzilganda 

o’pkaning  nafas  olish  funksiyasi  keskin  buziladi.  Nafas  olish 

funksiyasi yuqumli kasalliklar, tamaki tutuni, ifloslangan muhit, 

chiqindi  gazlar  bir  necha  bor  ta’sir  qilganda  buzilishi  mumkin. 

Nafas olish ko’krak hajmi kattalashishi va o’pkalarning yozilishi 

bilan bog’liq. Nafas olish vaqtida gumbazsimon diafragma yassi 

bo’lib qoladi. 

Bir  vaqtning  o’zida  qovurg’alar  orasidagi  muskullar 

qisqarib,  ko’krak  qafasini  tepaga  va  yon  atrofga  cho’zadi.  Bu 

harakatlar  ko’krak  qafasi  hajmini  kattalashtiradi  va  shu  bilan 

havo so’rilishini ta’minlaydi. Nafas chiqarish vaqtida diafragma 

va ko’krak muskullari bo’shashib, havo chiqib ketadi.