Tibbiyot institutlari qoshidagi

DIZENTERIYA (ICHBURUG', SHIGELLEZLAR)

Dizenteriya ko'pincha o'tkir kechadigan, umumiy intoksikatsiya va asosan yo'g'on ichakning pastki qismlari shikastlanishi bilan o'tadigan yuqumli kasallik. Ilgari vaqtda dizenteriyaning surunkalituri ham uchrab turardi. Keyingi yillarda asosan dizenteriyaning o'tkir turi qayd kilinmoqda.

Etilogiyasi. Dizenteriyani qo'zg'atuvchi mikroblar shigellalar turiga mansub. Shunning uchun kasallik hozirgi xalqaro iborada shigellez tez yuritiladi. Shigellalar juda xilma-xil, asosiy turlari Shiga, Fleksner, Zonne mikroblari hisoblanadi. Shuningdek, ularning o'ziga xos serotip va Fleksner turining juda ko'p vakillari mavjud.
Shigellalar grammanfiy mikroblar bo'lib, uzunligi 3 mikrongacha boradigan, uchi yumaloq tayoqchalar. Xarakatsiz. Ular tuproqda bir necha oy, oqar suvda bir necha soatdai 2 oygacha, sabzavotlar, non va siriyog'da 2 haftagacha saqlanishi mumkin.
Barmoqlarda, o'yinchoqlarda bir necha kungacha saqlanadi. Zonne mikroblari sutda yaxshi saqlanadi, hatto ko'payadi. Quyosh nuri ta'sirida 30 minutda, qaynatilganida o'sha zahoti nobud bo'ladn. Ifloslangan kiyim-kechakda 18-25°S haroratda uzoq muddat yashaydi.
Dezinfeksiyalovchi moddalar ta'sirida 20-30 minutda o'ladi.
Dizenteriya qo'zg'otuvchilari selenitli, Endo, Levin, Ploskirev, Tiga muhitlarida yaxshi o'sadi. Shigellalarni laboratoriya sharoitida topish uchun ana shu muddatlarga ekib o'stiriladi.
Tashqi muhit tasiriga Zonne shigellalari yangi chidamli hisoblanadi. Shiga tayoqchalari esa g'oyat chidamsiz. Fleksner mikroblari oraliq o'rinni egallaydi.
Shiga mikroblari kuchli ekzotoksin hosil qiladn. Shu sababln ular qo'zg'otgan kasallik ko'pincha og'ir o'tadi.
Epidemiologiyasi. Ichburug' kasalligi dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida uchraydi. Markaziy Osiyoda ko'p uchraydigan xastaliklardan hisoblanadi, O'zbekistonda ham dizekgeriya bilan kasallanish ko'rsatkichlari yuqori. Asosan bir-biri bilan bog'liq bo'lmagan - sporadik kasallanish turida qayd qilinadi. Kam hollarda, ochiq suv havzalari ifdoslanishi natijasida bir guruh odamlar kasallanish uchrab turadi. Ba'zan bolalar massasalarida, sanitariya-gigiyena talablari qo'pol ravishda buzilishi oqibatida, shigellalar bilan zararlanib qolgan ovqat mahsulotlari vositasida tarqalish tufayli kichik avj olishlar kuzatiladi.
O'zbekistonda shigelez uchun mavsumiylik xos. Yozoylarida bemorlar soni sezilarli darajada ko'payadi. Asosan bolalar kasallanadilar. Kasallik Buxoro, Farg'ona, Toshkent viloyatlari va Toshkent shahrida boshqa xududdarga nisbatan ko'proq qayd qilinadi.
Respublikada XX asirning 50-yillarigacha Shiga mikroblari qo'zg'atgan dizenteriya hollari keng tarqalgan va o'lim ko'rsatkichlari ham yuqori eda. 60-80 yillarda bu qo'zg'atuvchilar bilan bog'liq kasallik xollari kuzatilmadi. 1990-yildan boshlab, Shiga dazenteriyasi yana qayta uchray boshladi. O'zbekistonda ichburug'ning eng asosiy qo'zg'otuvchisi Fleksner shigellalarn hisoblanadi. Zonne mikroblari 2-o'rinni egallaydi. Yevropa mamlakatlarida Zonne shigellalari, rivojlanayotgan mamlakatlarda esa Fdeksif mikroblari kuzg'atgan kasallik hollari ko'p qayd etiladi.
Infeksiya manbai bemor odam hsoblanadi. Ichburug' kasalligida bakteriya tanuvchilarining epidemiologik, ahamiyati tif-taratiflaridagidek yuqori emas. Dizenteriyani tarqatishda xastalikning yengil turi bilan og'rigan bemorlarning o'rni katta. Shigellalar bemor organizmidan najas bilan ajralib chiqadi, uning atrofdagilarga tarqalishida idish-tovoq o'yinchoq, va boshqa uy ashyolari muhim ahamiyatga ega. Shaxsiy gigenaga e'tibor bermaslik, dizenteryaning oilada va bolalar muassasalarida shu yo'l bilan oson tarqalishiga sabab bo'ladi.
Sut va sut mahsulotlarida shigellalar yoz oylarida juda tez ko'payadi. Ayniqsa Zonne mikroblari uchun sut qulay ozuqa mudati hisoblanadi. Bunday mahsulotni iste'mol qilish natijasida bir guruh odamlar kasallanadi. Zararlangan sabzavotlar: bodring, pomidor, salat, ko'k piyoz, kukatlarni yuvmasdan iste'mol qilganda ham shigellalar organizmga tushib qoladi. Dizenteriya mikroblarining tarqalishida pashshalar ham faol ishtirok etadi.
Tarqalish yo'llari va omillaridan qatyiy nazar, ichburug' mikroblari faqat og'iz orqali tushadi.