Tibbiyot instituti talabalari uchun

12.4. Gazlar umumiy va partsial bosimining o’zgarishidan jarohatlanish
Bosim oshganda odamga ta’sir qiluvchi tashqi muhit faktorlari
Odam organizmi uchun gazli muhit bosimining oshishi sira kutilmagan 
hodisa bo’lib, buning natijasida organizmning hayot uchun muhim sistemalarida 
buzilishlar yuzaga keladi. Masalan, suv tagida ishlaydigan g’avvoslarga kompleks 
noqulay faktorlar, jumladan: 1) umumiy bosim kuchi; 2) nafas olishga aralashgan 
(kislorod, karbonat, angidrid, azot va boshqalar) gazlarning partsial bosimi; 3) 
nafas aralashmasi va suv harorati; 4) nafas aralashmasining yuqori namligi va 
zichligi; 5) g’avvos aslohalariga havoning yoki gaz aralashmalarining tushishidan 
yuzaga kelgan g’uvillash; 6) suv muhitining katta zichligi ta’sir qiladi. Yuqorida 
keltirilgan faktorlarning ayrimlari bir biri bilan qo’shilib organizmga o’zaro salbiy 
ta’sirini kuchaytiradi.
Gazli muhit yuqori bosimi odam organizmiga mexanik va biologik ta’sir 
ko’rsatishligi farqlanadi.
Mexanik ta’sir
agar yuqori bosim odam tanasiga bir tekis tarqalganda, 
ayniqsa, bosim sekinlik bilan oshganda organizm funktsiyasida ko’zga 
tashlanuvchi o’zgarish kuzatilmaydi, chunki bunda organizmning shu bosim 
kuchiga qarshilik ko’rsatish qobiliyati paydo bo’ladi.
Agar bosim kuchi odam tanasi qismlariga har xil ta’sir qilganda patologik 
o’zgarishlar kuzatilib, tezda o’limga olib kelishi mumkin. Masalan, o’pkada 
bosimning keskin pasayishi yoki ko’tarilishidan jarohatlanish sodir bo’lishi ko’zga 
tashlanadi.
Bosim oshib ketishning biologik ta’siri. nafas aralashmasi tarkibiga kiruvchi 
270

---

(kislorod, azot va boshqalar) partsial bosimning odam organizmiga maxsus 
ta’siriga bog’liq bo’ladi. Bu ta’sir organizmning fiziologik funktsiyasini buzilishi 
yoki kuchli patologik o’zgarishlarni chaqirib, ba’zan o’limga olib kelishi mumkin.